Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych

Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych

1. Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny jest najm³odsz¹ instytucj¹ finansow¹ UE i jedn¹ z najm³odszych w œwiecie. Z formalnoprawnego punktu widzenia jest on jednak nie instytucj¹ finansow¹ Unii, lecz jednym z najwasniejszych wyspecjalizowanych organów Wspólnoty Europejskiej ( lecz nie Unii Europejskiej ), którego dzia³alnoœæ dotyczy wy³¹cznie obszaru Unii Gospodarczej i Walutowej. Powsta³ 1 czerwca 1998 r. w wyniku przekszta³cenia, dzia³aj¹cego podczas drugiego etapu budowy Unii Gospodarczej i Walutowej, Europejskiego Instytutu Walutowego (nie dysponowa³ kompetencjami w³adczymi i funkcjonowa³ jedynie jako cia³o doradcze krajowych banków centralnych )

Utworzenie Banku jest konsekwencj¹ decyzji pañstw cz³onkowskich UE o przejœciu z dniem 1 stycznia 1999 r. do budowy trzeciego etapu UGW i wprowadzeniu wspólnej waluty, euro. EBC zosta³ ukszta³towany na wzór banku centralnego Niemiec - Bundesbanku - ze wzglêdu na jego renomê i dus¹ niezalesnoœæ od w³adz politycznych oraz najlepsze przystosowanie do dzia³ania w systemie pañstwa federalnego. Wybór Bundesbanku jako wzorca czêœciowo by³ równies podyktowany chêci¹ zjednania dla UGW nieufnego spo³eczeñstwa niemieckiego. Siedzib¹ EBC jest Frankfurt nad Menem.

EBC jest bankiem centralnym Unii Europejskiej i w tym charakterze odpowiada za nadzorowanie systemów bankowych w krajach Unii, zbieranie danych statystycznych potrzebnych dla prowadzenia polityki monetarnej, funkcjonowanie systemów p³atniczych (zw³aszcza systemu TARGET), zapobieganie fa³szerstwom banknotów, wspó³pracê z innymi organami w zakresie regulacji rynków finansowych. Przy realizacji tych zadañ EBC pos³uguje siê Europejskim Systemem Banków Centralnych (ESBC), grupuj¹cym 27 banków centralnych krajów Unii Europejskiej (w tym Narodowy Bank Polski, NBP). W wêsszym zakresie, EBC jest bankiem emituj¹cym wspóln¹ walutê euro i prowadz¹cym politykê monetarn¹ w strefie euro, m.in. poprzez ustalanie podstawowych bankowych stóp procentowych oraz operacje rynku otwartego. W tym zakresie EBC jest wspierany przez 13 banków centralnych krajów, które przyjê³y walutê euro - tworz¹ one œciœlej wspó³pracuj¹c¹ grupê w ramach ESBC, zwan¹ Eurosystemem ( Eurolandem ). Kwesti¹ pozostaj¹c¹ poza kompetencjami EBC, choæ wp³ywaj¹c¹ bezpoœrednio na warunki w jakich mose on prowadziæ politykê monetarn¹, jest dyscyplina budsetowa krajów strefy euro (obowi¹zane s¹ one w tym zakresie do przestrzegania Paktu Stabilnoœci i Wzrostu – który, jak pokazuje praktyka ostatnich lat, bywa naruszany przez niektóre pañstwa Unii). W celach realizacji celów polityki pieniêsnej EBC wraz z narodowymi bankami centralnymi stosuje instrumenty które dziel¹ siê na rezerwê obowi¹zkow¹, rezerwê otwartego rynku oraz kredyt i depozyt na koniec dnia (standing facilities).

Europejski Bank Centralny jest niezalesny w zakresie prowadzonej przez siebie polityki monetarnej na czterech p³aszczyznach:

u      Niezalesnoœæ polityczna przejawia siê w niemosnoœci w zwracaniu siê przez EBC, krajowe baki centralne pañstw cz³onkowskich UE i cz³onków ich organów decyzyjnych o instrukcje lub przyjmowaniu ich od instytucji lub organizacji unijnych, rz¹dów pañstw cz³onkowskich ani sadnych innych organów. Nie mose tes udzielaæ kredytów organom wspólnotowym ani podmiotom sektora publicznego w poszczególnych krajach. Niezalesnoœci tej nie ogranicza obowi¹zek sk³adania sprawozdañ z dzia³alnoœci banku przed Parlamentem Europejskim.

u      Niezalesnoœæ personalna uwidacznia siê w d³ugoœci kadencji prezesów krajowych banków centralnych, trwaj¹ca minimalnie 5 lat (jak w przypadku kadencji prezesa NBP). Cz³onkowie zarz¹du EBC mog¹ piastowaæ swoje stanowiska przez 8 lat i nie maj¹ mosliwoœci wyboru na kolejn¹ kadencjê. W przypadku powasnego uchybienia lub niezdolnoœci do wykonywania obowi¹zków prezesi krajowych banków centralnych i cz³onkowie zarz¹du mog¹ byæ odwo³ani ze stanowiska.

u      Niezalesnoœæ finansowa dostrzegalna jest w rozdzielnoœci finansów EBC i finansów Wspólnoty Europejskiej. EBC dysponuje tes w³asnym budsetem. Kapita³em, jaki jest w dyspozycji EBC, s¹ œrodki wniesione i op³acone przez krajowe baki centralne obszaru Euro.

u      Niezalesnoœæ funkcjonalna oznacza, se Eurosystem jest w swoim dzia³aniu niezalesny. EBC przyznane ma wszelkie instrumenty i kompetencje, które s¹ niezbêdne do sprawnego prowadzenia polityki pieniêsnej. Decyzje o sposobie ich usycia s¹ automatyczne.

W³adza EBC jest sprawowana przez 3 organy:

l        Rada Gubernatorów (Prezesów) jest naczelnym organem w³adzy. W jego sk³ad wchodzi 19 cz³onków z czego 6 jest cz³onkami Zarz¹du EBC a 13 to prezesi banków centralnych krajów, które przyjê³y Euro (patrz Eurosystem). S¹ wybierani na 8-letni¹ kadencjê i s¹ w tym czasie nieodwo³ywalni (nawet jeseli utrac¹ stanowisko szefa krajowego banku centralnego). Prezesem Rady Gubernatorów jest Jean Claude Trichet. Form¹ dzia³alnoœci s¹ spotkania organizowane co najmniej 10 razy w roku. Obowi¹zkami Rady jest uchwalanie wytycznych i podejmowanie decyzji niezbêdnych do wykonywania zadañ powierzonych Eurosystemowi. W gestii tego organu lesy tes ustalanie polityki pieniêsnej obszaru Euro oraz podejmowanie decyzji w sprawach pieniêsnych, w sprawach stóp procentowych i w sprawach wielkoœci rezerw w Eurosystemie.

l        Rada Zarz¹dzaj¹ca (Zarz¹d) sk³ada siê 6 cz³onków którymi s¹ prezes Jean-Claude Trichet, wiceprezes oraz 4 cz³onków mianowanych przez rz¹dy pañstw Eurosystemu po konsultacjach z Parlamentem Europejskim i Rad¹ Gubernatorów. Zarz¹d jest organem wykonawczym, zajmuje siê administrowaniem i organizacj¹ pracy EBC. Realizuje politykê pieniêsn¹ obszaru Euro.

l        Rada Generalna (Ogólna) skupia w sobie prezesa i wiceprezesa EBC oraz 27 prezesów banków centralnych pañstw cz³onkowskich UE (obszar Euro i kraje spoza jego obszaru). Do kompetencji Rady Generalnej nalesy udzia³ w dzia³aniach doradczych EBC, zbieranie statystyk, sporz¹dzanie raportów rocznych EBC oraz ustalanie warunków zatrudnienia personelu EBC. Przygotowuje dane niezbêdne do nieodwo³alnego ustalenia kursów walut pañstw cz³onkowskich objêtych derogacj¹ wobec Euro. Rada ustala tes zasady konieczne do normalizacji procedur rachunkowych i sprawozdawczych stosowanych przez krajowe banki centralne pañstw UE. W myœl Statutu przewidywane jest rozwi¹zanie Rady Ogólnej, gdy wszystkie pañstwa cz³onkowskie przyjm¹ Euro.

Od momentu przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej Prezes Narodowego Banku Polskiego jest cz³onkiem Rady Ogólnej EBC - obecnie jest to S³awomir Skrzypek. NBP wchodz¹c w sk³ad ESCB uczestniczy w pracach Komitetów i Grup Roboczych funkcjonuj¹cych przy EBC. W momencie przyst¹pienia Polski do Strefy Euro, Prezes NBP stanie siê cz³onkiem Rady Prezesów EBC, a NBP wejdzie w sk³ad Eurosystemu.

2. Europejski System Banków Centralnych

Europejski System Banków Centralnych, ESBC - (ang. European System of Central Banks) - dzia³aj¹cy w ramach Unii Europejskiej system, którego rdzeniem jest Europejski Bank Centralny.

System ten ma nastêpuj¹ce elementy

l        Eurosystem natomiast sk³ada siê z EBC i banków centralnych tych krajów europejskich, które przyjê³y euro. Krajami tymi s¹ obecnie Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, W³ochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania, S³owenia oraz Malta i Cypr (od 1.01.2008 r.).

l        Europejski System Banków Centralnych, który tworz¹ (EBC) i narodowe banki centralne wszystkich krajów cz³onkowskich UE. Powo³any zosta³ 1 czerwca 1998 roku i skupia takse banki centralne tych pañstw, które nie przyjê³y Euro. S¹ nimi Dania, Szwecja, Wielka Brytania, Polska, Czechy, Wêgry, Litwa, £otwa, Estonia, S³owacja oraz ostatnio w³¹czone w struktury Bu³garia i Rumunia. Mog¹ one w ramach ESBC prowadziæ w³asn¹ politykê pieniêsn¹, ale s¹ wy³¹czone z procesu decyzyjnego.

Organami decyzyjnymi ESBC s¹ organy Europejskiego Banku Centralnego, tj. Rada Prezesów i Rada Ogólna. EBC sporz¹dza takse sprawozdania z dzia³alnoœci ESBC i przedstawia je Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Radzie Europejskiej.
Zadania s¹ okreœlone w Traktacie ustanawiaj¹cym Wspólnotê Europejsk¹ i wyszczególnione w statucie ESCB i EBC, który stanowi za³¹cznik do Traktatu. W Traktacie jest mowa tylko o ESBC, gdys przy jego tworzeniu za³osono, se wszystkie pañstwa UE przyjm¹ jednolit¹ walutê euro - do tego czasu zadania te realizuje Eurosystem.
G³ównym celem ESBC jest utrzymanie stabilnoœci cen (czyli kontrola inflacji). Bez uszczerbku dla tego celu wpiera politykê gospodarcz¹ Wspólnot Europejskich co ma prowadziæ do osi¹gniêcia celów Wspólnoty i wysoki poziom zatrudnienia. Podstawowe zadania Systemu to kreowanie i realizacja polityki walutowej UE, zarz¹dzanie rezerwami walutowymi krajów cz³onkowskich, przeprowadzanie operacji dewizowych oraz wspieranie sprawnego dzia³ania systemów p³atniczych.
Dodatkowym zadaniem jest decydowanie o autoryzacji emisji monet i banknotów wspólnej waluty na obszarze Euro i decydowanie o wielkoœci ich emisji.
Narodowe banki centralne s¹ integraln¹ czêœci¹ Systemu - ich statuty musz¹ byæ zgodne ze statutem ESBC, zobowi¹zane s¹ one do prowadzenia polityki zgodnej z polityk¹ ESBC. Ich prawnym obowi¹zkiem jest dbanie o stabilnoœæ euro i informowanie spo³eczeñstwa o polityce pieniêsnej ESBC.