ZJEDNOCZENIE NIEMIEC I TRANSFORMACJA SYSTEMOWA W POLSCE GŁÓWNYMI WYDARZENIAMI XX WIEKU

ZJEDNOCZENIE NIEMIEC I TRANSFORMACJA SYSTEMOWA W POLSCE GŁÓWNYMI WYDARZENIAMI XX WIEKU

W 1990 roku zmieniły się zasadniczo pozaekonomiczne i ekonomiczne uwarunkowania realizacji współpracy gospodarczej Polski z byłą NRD i Niemcami Zachodnimi. Inny był jej mechanizm i odmiennie kształtowała się intensywność i struktura powiązań. Stanowiło konsekwencję określonych zmian w Polsce, ale także – raczej przede wszystkim – na terenie państw niemieckich, których droga do zjednoczenia była w sumie długa, ale zarazem interesująca, i to równie z z punktu widzenia interesów gospodarczych Polski[1].

1.1. Zjednoczenie państw niemieckich głównym wydarzeniem w Europie środkowo-wschodniej ( 03.10.1990r. )

Zjednoczenie Niemiec było największym wydarzeniem lat dziewięćdziesiątych. 3 października 1990 r. połączyły się dwa państwa niemieckie – RFN i NRD. Przez ponad 40 lat dzieliły je najbardziej na świecie strzeżone granice, różne systemy społeczno-polityczne oraz inne prawa i odmienne traktowanie człowieka. Wschodnie Niemcy – RFN – znajdowały się w tym czasie w strefie wpływów mocarstw zachodnioeuropejskich – Wielkiej Brytanii i Francji oraz Stanów Zjednoczonych. Z kolei kontrolę nad zachodnią częścią – NRD sprawował Związek Radziecki. W związku z napiętą sytuacją pomiędzy ZSRR a USA, wcześniejsze połączenie się Niemiec nie było możliwe. Dopiero w latach osiemdziesiątych, kiedy stosunki na linii Moskwa – Waszyngton uległy nieznacznej poprawie, pojawiła się szansa na wyrażenie przez władze radzieckie zgody na zjednoczenie RFN i NRD. Helmut Kohl, ówczesny kanclerz RFN przekonał premiera komunistycznego państwa – Gorbaczowa do poparcia planu złączenia Niemiec. Kohl był zwolennikiem umiarkowanej polityki gospodarczo-społecznej, co pozwoliło na utrzymywanie się koalicji CDU(CSU)/FDP u steru rządów przez wiele lat (sukcesy w wyborach 1987, 1990, 1994). Zapisał się na trwałe w historii dzięki polityce zagranicznej i przyczynieniu się do zjednoczenia Niemiec. Był zdecydowanym zwolennikiem zacieśniania integracji europejskiej, utworzenia Unii Europejskiej, szybkiej Unii Gospodarczej i Unii Walutowej. W tym celu ściśle współpracował z Francją. Równocześnie prowadził aktywną politykę wschodnią, dążąc do odprężenia w stosunkach z ZSRR, Polską, NRD.

Helmut Kohl

W listopadzie 1989 przedstawił własny 10-punktowy program zjednoczenia RFN  z NRD, wykazał determinację i konsekwencję w realizacji tego zadania w jak najkrótszym czasie. Rozwinął przyjazne stosunki z ZSRR, a następnie Rosją, współtworzył proces pełnej normalizacji i współpracy z Polską (traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy oraz traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy), przyczynił się do umocnienia roli Niemiec w Europie i w świecie dzięki równie dobrym stosunkom ze Stanami Zjednoczonymi. Jego pozycja została podważona dopiero w czasie wyborów 1998 ze względu na narastający kryzys gospodarczy i problemy społeczne związane przede wszystkim z kosztami transformacji wschodnich krajów związkowych.

Podstawy prawne dla rozwoju wszechstronnej współpracy między Polską i Republiką Federalną Niemiec po zjednoczeniu stanowi kompleks umów polsko-niemieckich wynegocjowanych i zawartych w okresie od czerwca 1989 do czerwca 1991 r. Traktat pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o potwierzeniu istniejącej miedzy nimi granicy z 14 listopada 1990 r. który wszedł w życie 16 stycznia 1992 roku, to jest w dniu dokonanej w Bonn wymiany dokumentów ratyfikacyjnych

1.1.1. Traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy miedzy Polska a Niemcami

Podpisany 14 XI 1990 w Warszawie. Był on konsekwencją decyzji o zjednoczeniu Niemiec i zobowiązania RFN do uznaniu zachodniej granicy Polski. Strony deklarowały w preambule swą świadomość, iż zapisy Traktatu są warunkiem stabilizacji w Europie i dobrych stosunków pomiędzy oboma państwami. Art. 1 stanowił potwierdzenie istniejącej granicy i wszystkich wcześniejszych umów w tej sprawie zawieranych między Polską a NRD i RFN. W art. 2 strony oświadczały, iż “istniejąca między nimi granica jest nienaruszalna teraz i w przyszłości” oraz zobowiązywały się “do bezwzględnego poszanowania ich suwerenności i integralności terytorialnej”. W 3 art. wyrzekały się jakichkolwiek roszczeń terytorialnych obecnie i w przyszłości. Ten krótki dokument stanowił jeden z najważniejszych aktów, likwidując problem dominujący w polskiej polityce zagranicznej po II wojnie światowej. Miał on wyjątkową wagę, jego stroną bowiem były zjednoczone Niemcy, ostateczny wyraziciel woli narodu i państwa niemieckiego. Prawne rozstrzygnięcie kwestii granicy umożliwiało przejście do następnych etapów – budowania dobrosąsiedzkich stosunków i wszechstronnej współpracy.

1.1.2. Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy między Polską a Niemcami

Podpisany przez szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych Polski i Niemiec 17 czerwca 1991 roku w Bonn, jest uzupełnieniem traktatu o potwierdzeniu istniejącej granicy pomiędzy Polską a Niemcami. Reguluje stosunki zjednoczonych Niemiec z Polską na zasadach trwałego pokoju i bezpieczeństwa, dobrosąsiedzkiej współpracy. Niemcy wyraziły w nim zrozumienie dla polskich dążeń do integracji struktur Europy Zachodniej. W dokumencie odniesiono się także do trudnej kwestii we wzajemnych stosunkach– położenia mniejszości niemieckiej w Polsce oraz Polaków w RFN, uznając, iż obie strony przyjmą zasadę wzajemności i obowiązujące standardy europejskie. Do traktatu został dołączony list intencyjny obu stron wyrażający kwestie rozbieżne, które nie znalazły wyjaśnienia w Traktacie – osiedlanie się Niemców w Polsce przed jej wejściem w skład Wspólnoty Europejskiej oraz sprawy obywatelstwa mniejszości niemieckiej i umieszczania znaków topograficznych w języku niemieckim na zamieszkanych przez nią terenach.

Wspomniany artykuł zawiera również grupę ustaleń o charakterze ekonomicznym, które regulują stosunki Polski ze zjednoczonymi Niemcami w sferze wymiany handlowej i współpracy gospodarczej. Można uznać, że uregulowania te mają charakter przejściowy i będą obowiązywać do czasu przystąpienia Polski do Wspólnoty Europejskiej. Według ustaleń zawartych w traktacie z 17 czerwca 1991 roku zarówno Polska, jak i Republika Federalna Niemiec będą działać na rzecz rozszerzania i wzbogacania wzajemnych stosunków gospodarczych i to we wszystkich dziedzinach, dając przy tym priorytet własnym ustawodawstwom i uznając zobowiązania wynikające z podpisanego traktatu. Strony zobowiązały się działać na rzecz tworzenia najbardziej dogodnych przesłanek gospodarczych, prawnych i organizacyjnych do działalności gospodarczej podejmowanej zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne. Istotną rolę w tych stosunkach będzie korporacja przedsiębiorstw polskich i niemieckich oraz współpraca w sferze doskonalenia kadr pracowniczych, pełniących kierujące funkcje w gospodarce. W artykułach 9 i 11 podkreśla się, że Republika Federalna Niemiec powinna wspierać w płaszczyźnie dwustronnej i wielostronnej rozwój zapoczątkowanej w Polsce gospodarki rynkowej.

Uzupełnieniem Traktatu stały się trzy dodatkowe porozumienia: umowa o polsko-niemieckiej współpracy młodzieży, o utworzeniu Polsko-Niemieckiej Rady Ochrony Środowiska, noty min. spraw zagranicznych o utworzeniu Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej do Współpracy Regionalnej i Przygranicznej.

1.2. Sytuacja gospodarki niemieckiej po zjednoczeniu

1. O jedności Niemiec – bilans pośredni procesów dostosowywania gospodarki, rynku pracy i warunków życia w Niemczech Wschodnich i Zachodnich.

Nowe kraje związkowe osiągnęły imponujące postępy w tworzeniu gospodarki nowoczesnej i zorientowanej na przyszłość oraz przy niwelowaniu warunków życia na wschodzie i zachodzie.

- Wzrost gospodarczy, koszty robocizny, produktywność, innowacyjne sektory

Płace, emerytury, dochody gospodarstw domowych

- Programy i działania rządu federalnego

Wzrost gospodarczy, koszty robocizny, produktywność, innowacyjne sektory

Pół miliona nowoutworzonych przedsiębiorstw z ponad trzema milionami nowych miejsc pracy utrzymuje się mimo konkurencji na – również międzynarodowych – rynkach, wzrosły wydajność gospodarki i produktywność przedsiębiorstw, a także płace i emerytury. W wielu regionach rozbudowano i zmodernizowano infrastrukturę komunikacyjną. Zdecydowanie polepszyła się jakość mieszkań. Nastąpiło nieznaczne polepszenie sytuacji na wschodnioniemieckim rynku pracy, chociaż bezrobocie w nowych krajach związkowych jest dwa razy większe niż w starych. Dalsza budowa nowoczesnej, przyszłościowej struktury gospodarczej oraz redukcja bezrobocia stanowią wielkie wyzwania na drugą część drogi dążącej do odbudowy Wschodu.

Rząd federalny postanowił przy modernizacji gospodarki wschodnioniemieckiej na inwestycje prywatne i na samonapędzający się rozwój gospodarczy, jednak mimo wszystko nadal potrzebne będzie długofalowe, solidarne wspierania jej budowy. Dalszy rozwój gospodarki potrzebuje pewnych i planowanych podstaw, dlatego rząd federalny przeznaczy na ten cel w latach 2005-2019 w ramach II Paktu Solidarnościowego, będącego kontynuacją  I Paktu Solidarnościowego, 306 milionów marek, które w znacznie większym stopniu pójdą na wsparcie inwestycji.

Takie zapisy zawiera przedłożony przez rząd federalny na rok 2001 raport o stanie jakości Niemiec.

Od momentu ponownego zjednoczenia Niemiec w 1990r. w nowych krajach związkowych nastąpił proces daleko idącej restrukturyzacji gospodarczej. Po dużym spadku produkcji przemysłowej na początku lat 90-tych nastąpił okres rozbudowy nowoczesnego i konkurencyjnego sektora przedsiębiorstw: prawie 530 tys. Nowoutworzonych przedsiębiorstw utrzymuje się na rynku mimo konkurencji, powstało ponad trzy miliony miejsc pracy, przeważnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw.

Struktura produkcji i zatrudnienia w poszczególnych gałęziach gospodarki stopniowo staje się coraz bardziej typowa dla nowoczesnej, uprzemysłowionej gospodarki. Przyczyniające się do intensywnego tworzenia wartości, w coraz większym stopniu konkurencyjne na rynkach międzynarodowych, sektory, jak przemysł przetwórczy i usługi związane z produkcją rozwijają się w nowych krajach związkowych zdecydowanie lepiej i szybciej. W przemyśle przetwórczym w 2000 r. przyrost wartości brutto o 8,3% był tam wyraźnie wyższy niż w starych krajach związkowych (5,6%). Tę pozytywna dynamikę chwilowo jeszcze przykrywa szeroko zakrojona redukcja nadmiernych zdolności produkcyjnych w budownictwie. Proces dostosowywania się budownictwa miał również wpływ na wzrost Produktu Krajowego Brutto, który wyniósł w nowych krajach związkowych w 2000 r. w porównaniu z rokiem poprzednim 1,1% wobec 3,3% w starych. Wskaźniki wzrostu w nowych krajach związkowych, bez wskaźników dla budownictwa, w ciągu ostatnich lat zachowały ten sam poziom jak w starych krajach związkowych, lub go przekroczyły.

Produktywność ( Produkt Krajowy Brutto w przeliczeniu na osobę czynną zawodowo) w nowych krajach związkowych wzrosła w stosunku do 1991 r. o 30% i wyniosła w 2000 r. 68% produktywności starych krajów związkowych. Największe znaczenie w procesie rozwoju nowych krajów związkowych ma dynamika inwestycji. Cel, jakim jest konkurencyjność na rynku wewnętrznym i na rynkach zagranicznych, może zostać osiągnięty tylko za pomocą najnowocześniejszych urządzeń produkcyjnych. Wskaźnik inwestycji w 2000 r. w nowych krajach związkowych wyniósł 25,7 wobec 11,4 w starych, co po raz kolejny wskazuje na ich postępy w procesie modernizacji gospodarki.

Przeciętne koszty robocizny przypadające na jednostkę produktu w Niemczech Wschodnich w 2000 r. przekraczały o 13% koszty zachodnioniemieckie, przemysł przetwórczy, w którym koszty robocizny były tylko o 4,5% wyższe, należy również w tej dziedzinie do pierwszych sektorów, w których koszty robocizny zniżają się do niskiego poziomu w Niemczech Zachodnich.

W ramach daleko idących zmian strukturalnych w gospodarce wschodnioniemieckiej powstają konkurencyjne na rynkach międzynarodowych gałęzie przemysłu o znacznym potencjale miejsc pracy. Punkty ciężkości innowacji przemysłu wschodnioniemieckiego to przede wszystkim przemysł samochodowy i komputerowy, mikroelektronika, branża chemiczna i biotechnologia oraz energetyka.

Przemysł samochodowy w nowych krajach związkowych napędza koniunkturę i stał się jednym z najważniejszych pracodawców. Według danych Związku Niemieckiego Przemysłu Samochodowego (VDA) producenci i dostawcy zainwestowali od 1991 r. ponad 10 miliardów marek w nowe lokalizacje produkcji. W istniejących już przedsiębiorstwach w rocznych obrotach przekraczających 15 miliardów marek było w 2000 r. według VDA zatrudnionych ok. 30 tysięcy osób. Cała branża aktualnie daje prace ponad 100 tys. Niemców Wschodnich.

Decyzja BMW o wyborze lokalizacji Lipsk/Halle dla swoich nowych zakładów podkreśla, jakie wspaniałe warunki lokalizacji mogą zaoferować nowe kraje związkowe. Decyzja ta jednocześnie uwidacznia, że nowe kraje związkowe są w stanie sprostać międzynarodowej konkurencji i wygrać ją także z innymi wschodnioeuropejskimi lokalizacjami. Znaczący wkład w rozwój konkurencyjnych na arenie międzynarodowej lokalizacji mają wzrastające powiązania pomiędzy gospodarką a nauką – rząd federalny wspiera je w licznych programach rozwoju innowacji. W nowych krajach związkowych powstało wiele regionalnych centrów gospodarczych i rozwojowych oraz wiele nowych przedsiębiorstw stosujących intensywne technologie i innowacje, jak i również centra kompetencji, jak np. w Berlinie – Adlershof, Dreźnie, Erfurcie, Halle/Lipsku, Jenie, Roztocku i Frankfurcie nad Odrą. Owe centra kompetencyjne są również uznawanymi na swiecie jednostkami prowadzącymi wyspecjalizowane badania, np. w zakresie biotechnologii, mikroelektroniki i techniki powierzchni.

Ciągłość przemian strukturalnych w gospodarce wschodnioniemieckiej utrzymywana jest dzięki znacznemu wsparciu, jakie daje polityka dotacji do inwestycji prowadzona przez rząd federalny, która będzie też kontynuowana w latach następnych.

Płace, emerytury, dochody gospodarstw domowych

Od momentu zjednoczenia Niemiec osiągnięto znaczne postępy w niwelowaniu różnic  w warunkach życia na wschodzie i zachodzie Niemiec. Od 1991 r. dochód brutto zatrudnionych w nowych krajach związkowych wzrósł z 49% krajów zachodnich w 2000 r. do 77%. Dochody netto w nowych krajach związkowych wynoszą 90% poziomu zachodniego. Również wysokość emerytur otrzymywanych z ustawowego ubezpieczenia emerytalnego uległa podwyższeniu. W ramach stopniowego niwelowania różnic pomiędzy poziomem emerytur na wschodzie i zachodzie nadal w różny sposób przelicza się w Niemczech Wschodnich i Zachodnich okresy ubezpieczeniowe. Standardowa emerytura osób o średnich zarobkach, po 45 latach pracy, wynosi od lipca 2000 r. 2020,- marek w starych i 1754,- marek w nowych krajach związkowych, tzn. że poziom emerytur w Niemczech Wschodnich wynosi aktualnie 87% poziomu zachodniego. W przypadku kobiet ciągłość okresu pracy i ich większy udział w życiu zawodowym sprawiają, że ich przeciętna, wypłacana w Niemczech Wschodnich emerytura jest jeszcze wyższa. W 1999 r. wynosiła ona w nowych krajach związkowych 1502,- marek na ubezpieczonego, zaś 1308,- w starych.

Niwelacja różnic warunków życia uwidacznia się także w rozwoju dochodów budżetów gospodarstw domowych. Federalny Urząd Statystyczny oblicza je co pięć lat na podstawie reprezentatywnych badań. Zgodnie z nimi zachodnioniemieckie gospodarstwa domowe  w 1998 r. osiągały dochody i przychody w wysokości 5448,- marek, wschodnioniemieckie 4130,- marek, czyli na poziomie 76% dochodów zachodnich.

Z przeprowadzonego na wiosnę 2001 r. reprezentatywnego badania wynika, że większość społeczeństwa wschodnioniemieckiego w sposób pozytywny ocenia swoja sytuację materialną i nie ma wątpliwości co do tego, że zjednoczenie Niemiec przyniosło jej wzrost dobrobytu. 54% ankietowanych podało, że ich sytuacja materialna uległa poprawie w wyniku zjednoczenia. Zaledwie 17% uważało że powodzi im się pod względem ekonomicznym gorzej niż przed zjednoczeniem.

Zadowolenie Niemców Wschodnich z ich aktualnej sytuacji ekonomicznej niewiele się różni od oceny Niemców Zachodnich: 53% Niemców Zachodnich i 47% Niemców Wschodnich ocenia swoją sytuację jako dobrą , 33% (na zachodzie) oraz 35% (na wschodzie) jako częściowo dobrą, a częściowo złą zaś 12% Niemców Zachodnich a 14% Wschodnich jako złą.

Programy i działania rządu federalnego

Głównym celem polityki gospodarczej i finansowej rządu federalnego dla nowych krajów związkowych jest dalsze ożywienie dynamiki własnej gospodarki wschodnioniemieckiej. Ma to na celu stworzenie innowacyjnego, samodzielnego, jak również konkurencyjnego na arenie międzynarodowej regionu gospodarczego, który zapewni więcej stałych miejsc pracy. Do ważnych elementów tej polityki należą program przyszłościowy, poprawiający ogólnogospodarcze warunki ramowe w całych Niemczech oraz zapewniający podstawy dalszego finansowania odbudowy ich wschodniej części, nowa strategia polityki wspierania gospodarki, która wpłynie na poprawę położenia zwłaszcza nowych krajów związkowych, oraz ciągła i konsekwentna redukcja dodatkowych obciążeń związanych z II paktem solidarnościowym.

Polityka pomocowa rządu federalnego dotyczy przede wszystkim elementów decydujących w budowie potencjału gospodarczego, wspiera zatem poszczególne regiony w rozwijaniu ich silnych stron i możliwości. Celowe dotacje do inwestycji, szkolenia, badań, innowacyjnych inicjatyw oraz nowych podmiotów gospodarczych, jak również zajmującej priorytetowe miejsce infrastruktury komunikacyjnej, powodują, ze w nowych krajach związkowych płyną one do tych obszarów, które mają decydujące znaczenie dla pomyślnego rozwoju regionalnego. Program „Przebudowa miast na Wschodzie” ułatwia przemiany strukturalne w zakresie gospodarki mieszkaniowej. Główne ogniwo regionalnej pomocy gospodarczej stanowią dotacje do inwestycji w innowacyjne przedsięwzięcia oraz prowadzone w ramach działalności gospodarczej, mieszczące się w unijnym zadaniu „Poprawa regionalnej struktury gospodarczej”. Na ten cel rząd federalny przeznaczył w 2001 r. ok. 4 miliardów marek, suma ta podwoiła się dzięki finansowemu wkładowi nowych krajów związkowych. Do tego dochodzą także środki pomocowe z funduszy strukturalnych UE – w latach 2000-2006 będzie to łącznie ok. 39 miliardów marek. W związku z przygotowaniem rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód szczególna pomoc przyznawana jest regionom przygranicznym. Zmierza ona do złagodzenia problemów związanych z dostosowaniem się do nowych warunków po rozszerzeniu Unii. W ramach regionalnej pomocy gospodarczej wschodnioniemieckie graniczne kraje związkowe Meklemburgia-Pomorze Przednie, Brandenburgia i Saksonia mogą wykorzystać w 2001 r. w sumie ok. 2,7 mld marek. Ponadto środki pomocowe z programu unijnego INTERREG w wysokości 1,3 mld marek przeznaczone są na projekty komunikacyjne i ochrony środowiska oraz niemiecko-polską i niemiecko-czeską współprace gospodarczą w regionie.

W ramach pomocy dla szkół wyższych i na wspieranie badań nowe kraje związkowe otrzymują rocznie ponad 3 miliardy marek. Do tego dochodzą jeszcze środki przeznaczone na instytucjonalne dotacje do badań w wysokości 1,2 mld marek.

W celu podwyższenia atrakcyjności Niemiec Wschodnich, także dla potencjalnych inwestorów, nadal potrzebne jest utrzymanie na wysokim poziomie inwestycji infrastrukturalnych. W latach 1999-2002 zainwestowano w Niemczech Wschodnich  ok. 35 mld marek na rozbudowę szlaków komunikacyjnych, komunikacyjnych latach 2002-2009 federacja i poszczególne kraje związkowe przeznaczą na budowę miast 4,2 mld marek.

W następnych latach nadal konieczne będzie prowadzenie aktywnej polityki dotyczącej rynku pracy z powodu trwania procesu dostosowywania się gospodarek oraz panującej w dalszym ciagu w nowych krajach związkowych, w wielu sektorach wysokiej stopy bezrobocia. Wprawdzie w Niemczech Wschodnich zanotowano niewielki spadek bezrobocia ale stopa bezrobocia wynosząca tam w 2000 r. 17,4% dwukrotnie przekraczała poziom krajów zachodnich (7,8%). Aktywna polityka dotycząca rynku pracy wspomaga tworzenie regularnych miejsc pracy, niewymagających długofalowego wspierania. W roku 2000 nowe kraje związkowe dysponowały kwotą ok. 19,5 mld marek na działania w ramach kształcenia i doskonalenia zawodowego.

W 2001 r, kontynuowany został bardzo efektywny program pomocy natychmiastowej w celu zwalczania bezrobocia wśród młodzieży, na który przeznaczono 2 mld marek, z czego 1 mld dla nowych krajów związkowych.

Niemiecki Bundestag i Bundesrat uchwaliły latem 2001 r. ramy wyrównania finansowego pomiędzy krajami oraz II Pakt Solidarnościowy oraz wyraziły wspólne przekonanie, ze odbudowa wschodu zakończy się do 2020 r., kiedy to dopełni się wewnętrzna jedność Niemiec. Nowe kraje związkowe będą mogły dzięki przewidzianym dla nich 2005-2019 środkom, wynoszącym az do 306 miliardów marek, zniwelować zacofanie infrastrukturalne spowodowane podziałem.

Jednak pełne zjednoczenie wykracza poza czysto gospodarcze aspekty odbudowy Wschodu. Osiągnięto znaczne postępy przy tworzeniu jedności wewnętrznej, do której niekiedy zalicza się również pokonanie „muru w głowach”. Równolegle do długofalowego dostosowywania warunków gospodarczych, pracy i życia u Niemców ze Wschodu i Zachodu następuje także mentalne zbliżenie. „W zjednoczonych Niemczech nie można po prostu dodać do siebie życiowych doświadczeń ludzi na wschodzie i Zachodzie. Zamiast tego my wszyscy musimy pracować nad nowymi, bowiem wspólnymi sprawami”, powiedział kanclerz federalny Schroder na Konferencji Niemieckich Ambasadorów z dn. 4 września 2000 r. w Berlinie. Proces jednoczenia się Niemiec wiąże się z postępującym procesem jednoczenia się Europy. Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej na wschód Niemcy – a zwłaszcza nowe kraje związkowe – staną się centrum powiększającej się Wspólnoty. Dzięki temu mają wspaniałą szansę na stanie się europejskim regionem łącznikowym.

Rząd  federalny jest przekonany, że po pomyślnym pierwszym etapie odbudowy Wschodu, również druga część tej drogi stanie się niemiecką –albo lepiej: europejską- historią sukcesu.

1.3. Transformacja systemowa w Polsce

Proces transformacji systemowej w Polsce rozpoczęty w roku 1989 polegał na stworzeniu mechanizmów i podstaw prawnych sprzyjających przechodzeniu od gospodarki centralnie planowanej w kierunku gospodarki rynkowej. Dotyczyło to głównie prawa własności i prawa w dziedzinie konkurencji, bankowości, ustawodawstwa pracy. Rozwinięto w tych dziedzinach nowe instytucje rządowe, takie jak Ministerstwo Przekształceń Własnościowych, Urząd antymonopolowy oraz komercyjne instytucje pozarządowe, jak nowe banki komercyjne, prywatne towarzystwa ubezpieczeniowe. Ustanowiono również system osłony socjalnej i rekompensat dla bezrobotnych. Zanotowano rozwój prywatnych przedsiębiorstw. W sektorze przemysłu liczba krajowych spółek prywatnych wzrosła w okresie od 31 grudnia 1991 r. do 30 września 1992 r. z 9182 do 10855, czyli o 1673. Liczba spółek z udziałem zagranicznym zwiększyła się w tym samym okresie w przemyśle z 2099 do 3152, Czyli o 1053. Spadła natomiast liczba przedsiębiorstw państwowych o 249, z 3065 do 2816

W styczniu 1990 roku rząd rozpoczął realizacje programu reform gospodarczych początkujących transformacje systemową. Ponieważ w stosunkach gospodarczych z zagranicą ogniskuje się całość życia ekonomicznego kraju, także wszystkie z posunięć składających się na realizowany wówczas pakiet reform miały wpływ na warunki współpracy Polski z zagranicą. Jednak bezpośrednio w największym stopniu warunki te ulegały zmianie w wyniku wprowadzenia wewnętrznej wymienialności złotego, zniesienia monopolu handlu zagranicznego oraz liberalizacji obrotów towarowych .

W początkowym okresie transformacji gospodarczej Polska szeroko otworzyła swoje granice dla towarów z zagranicy. Różnice w poziomie cen sprawiały, że import był drogi, nie stanowił więc istotnego problemu i bez trudu osiągnięto nadwyżkę handlową. Potem rosnące ceny krajowe przy stałym kursie walutowym sprawiały, że wzrosła również konkurencyjność wyrobów importowanych. Obok pozytywnych następstw wiązało się to z zagrożeniami dla niektórych gałęzi gospodarki, pojawił się także deficyt w bilansie handlowym. Powstały silne grupy nacisku (lobby), które stopniowo doprowadzały do wzrostu barier handlowych. Otwarcie polskich granic dla wyrobów z zagranicy pokazało prawdę o stanie polskiej gospodarki: produkujemy drogo wyroby nie najwyższej jakości, które muszą przegrać z tańszą i lepsza konkurencją. W niektórych dziedzinach gospodarki konkurencja przyczyniła się do szybkiej i znaczącej poprawy jakości i obniżki cen. Polskie mleko czy jogurty są tańsze i lepsze od importowanych, choć jeszcze kilka lat temu wybór, np. jogurtów był bardzo ograniczony, a jakość fatalna. To samo dotyczy między innymi telewizorów, opon, piwa i wielu innych wyrobów.

1.4. Rola handlu zagranicznego w gospodarce

Dziedzictwo, jakie Polska odziedziczyła po systemie gospodarki centralnie planowanej, należała prawdopodobnie do najmniej korzystnych w całej Europie Środkowej i Wschodniej. Odnosi się to także do sfery międzynarodowej współpracy gospodarczej i tak:

gospodarka miała w znacznym stopniu charakter autarkiczny, w którym eksport był uznawany nie jako środek prowadzący do wzrostu sprzedaży i spadku kosztów wytwarzania lecz jako „źródło cennych dewiz”

podobnie jak w większości krajów tego regionu produkcja przemysłowa Polski była zdominowana przez energochłonny, nieprzyjazny środowisku naturalnemu  i nastawiony w znacznym stopniu na produkcję zbrojeniową przemysł ciężki wytwarzający produkty niekonkurencyjne na rynku światowym,

rolnictwo, ze względu na rozdrobnienie ziemi, niedoinwestowanie i przeludnienie wsi, będąc wrażliwe na konkurencje zagraniczną, nie miało dobrego punktu wyjścia do rozwoju produkcji eksportowej,

Również zewnętrzne warunki uczestnictwa Polski w międzynarodowym podziale pracy nie przedstawiały się korzystnie, i tak:

Polska zajmowała czwarte miejsce wśród największych dłużników świata i była praktycznie odcięta od nowych kredytów,

Podobnie jak inne kraje Europy Środkowej i Wschodniej Polska, głównie ze względu na ograniczenia polityczne i „specyfikę” gospodarki, nie mogła należeć lub być pełnoprawnym członkiem międzynarodowych porozumień mających kluczowe znaczenie dla gospodarki światowej (ODCE, Unia Europejska, GATT)[6].

1.5. Rozwój polsko-niemieckiej współpracy gospodarczej.

Ponad trzynaście lat minęło od zjednoczenia obu państw niemieckich. Skłania to do przeprowadzenia analizy rozwoju polsko-niemieckich stosunków gospodarczych. Pod względem wytwarzanego produktu krajowego Niemcy zajmują trzecie miejsce za Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Jeszcze większa jest rola Niemiec w międzynarodowym podziale pracy. Pod względem wielkości eksportu ustępują jedynie USA. Natomiast w przeciwieństwie do Amerykanów uzyskują wysokie nadwyżki w handlu zagranicznym. Towary niemieckie tradycyjnie cieszą się dużym prestiżem i zaufaniem co to ich jakości.

Gospodarka Niemiec odgrywa najważniejszą rolę w procesie integracji europejskiej. Niemiecki udział w budżecie Unii Europejskiej jest największy i do tego Niemcy SA płatnikiem netto. Uważa się zatem, że Niemcy SA tradycyjnym motorem integracji europejskiej, zarówno co do jej dalszego pogłębiania, jak i rozszerzania.

Po zjednoczeniu obu państw gospodarka niemiecka udowodniła swoją mobilność, dokonując co roku transferu stu kilkudziesięciu miliardów marek do pięciu nowych krajów związkowych. Zachowuje przy tym swoja konkurencyjność, a waluta niemiecka stabilność i sułę. Mimo to, dążąc do pogłębienia procesu integracji europejskiej, Niemcy opowiedziały się za wprowadzeniem jednolitej waluty europejskiej. W związku z tym w od 1.01.2002 r. w dwunastu państwach Uni Europejskiej obowiązuje nowa waluta zwana euro. W ten sposób Niemcy stały się jeszcze ważniejszym filarem gospodarczym jednoczącej się Europy, przy jednoczesnym zapewnieniu swoim obywatelom szeroko rozumianych swobód i wolności jednostki oraz ochrony socjalnej na bardzo wysokim poziomie. To nieczęsto spotykane połączenie rozwoju gospodarczego, wzrostu poziomu zycia ludności i pokoju socjalnego przyczyniania się do utrwalania obrazu Niemiec, jako jednego z najbardziej stabilnych i funkcjonujących systemów demokracji parlamentarnej współczesnego świata, co powoduje, że Niemcy są porządnym partnerem we współpracy gospodarczej. Z drugiej strony, rynek niemiecki stawia bardzo wysokie wymagania dla zagranicznych eksporterów.

Rozwój międzyniemieckiej współpracy gospodarczej – czego też często nie dostrzegano – stanowił w całym okresie powojennym istotne uwarunkowanie kształtowania się powiązań ekonomicznych Polski z dwoma państwami niemieckimi. Z jednej strony rozwój tej współpracy sprzyjał pogłębianiu się polsko-niemieckich stosunków gospodarczych (np. reeksport pewnych towarów z Polski przez byłą NRD do Niemiec Zachodnich i innych krajów członkowskich Wspólnot Europejskich), Europejskich drugiej zaś – wpływał hamująco na rozwój tych stosunków (np. Niemcy Zachodnie jako odbiorca różnorodnych surowców i produktów eksportowanych pierwotnie do byłej NRD, a następnie eksporter towarów różnorodnie przetworzonych do wielu krajów świata, w tym m.in. do krajów członkowskich nie istniejących już od kwietnia 1991 roku Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej). W każdym razie – co podkreślano – specyficzne uwarunkowania miedzyniemieckiej współpracy gospodarczej (w dużej mierze niejako naturalne, ale także tworzone stopniowo poprzez różnorodne umowy i porozumienia między odpowiednimi organami byłej NRD i Niemiec Zachodnich) spowodowały w pewnej przynajmniej mierze zepchnięcie Polski jako partnera gospodarczego RFN na dalsze miejsce, niżby to wynikało z porównania potencjałów gospodarczych tych krajów. W 1990 roku nałożyły się na to inne uwarunkowania polsko-niemieckiej współpracy gospodarczej w 1990 i 1991 roku .

Uwarunkowania polsko-niemieckich stosunków gospodarczych.

Jak rozwijały się gospodarcze stosunki miedzy Polską a Niemcami w latach dziewięćdziesiątych, to znaczy od chwili rozpoczęcia procesu transformacji systemowej w Polsce i zjednoczenia Niemiec? Czy to współpraca satysfakcjonująca obie strony? Czy należy traktować Niemcy jako strategicznego partnera gospodarczego Polski? Czy podstawy prawno-polityczne pozwalają na optymalne wykorzystanie możliwości współpracy gospodarczej miedzy obu państwami ?.

Dynamiczny rozwój współpracy miedzy Polską a Niemcami, występowanie asymetrii pomiędzy gospodarkami obu państw, ogromna rola Niemiec w procesie integracji europejskiej, do której intensywnie do 1 moja 2004 zmierzała Polska, to wszystko nie ułatwia analizy.

Wspomniane powyżej zjawisko asymetrii dotyczy generalnie potencjałów ekonomicznych oby państw, szczególnie zaś wielkości wytwarzanego produktu krajowego, roli w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych, poziomu technologicznego, jakości organizacji i zarządzania, konkurencyjności i innowacyjności gospodarek, rezerw finansowych. Należy stwierdzić, że w latach dziewięćdziesiątych wystąpiło w Polsce wiele pozytywnych zjawisk, wskazujących na zmniejszanie się wzajemnych dysproporcji. Mimo to jednak, różnice pozostają nadal ogromne.

Przyjmując określone przybliżenia, asymetria nie występuje jedynie w wielkości terytoriów obu państw. Biorąc pod uwagę siłę nabywczą podzielonego produktu krajowego na jednego mieszkańca, należy przyjąć relacje 1:4, a nawet 1:5, natomiast natomiast przypadku wielkości eksportu – nawet 1:20. Dane te wyjaśniają, dlaczego udział Niemiec w obrotach gospodarczych Polski z zagranicą przekracza 30%, zaś udział Polski w obrotach gospodarczych Niemiec z zagranicą wynosi zaledwie 2%.

Wymiana towarowa

W powszechnej opinii rozwój polsko-niemieckich stosunków gospodarczych  w ostatnich dziesięciu latach należy ocenić bardzo pozytywnie. Polska stała się dla Niemiec jednym z najważniejszych partnerów gospodarczych wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej, dla niemieckiego eksportu ważniejszym niż Rosja. Dziesiąte miejsce Polski jako państwa importującego niemieckie towary wykazuje nawet tendencje do umacniania się; Polska wyprzedza coraz bardziej zdecydowanie Szwecję i Japonię.

Z drugiej strony Niemcy wyrosły na zdecydowanie najważniejszego partnera gospodarczego Polski. Jest to trwała tendencja od początku lat dziewięćdziesiątych. Na Niemcy przypada trzecia część obrotów Polski z zagranicą. Polski eksport do Niemiec stanowi więcej niż łączny eksport Polski do następnych na liście siedmiu partnerów Polski, czyli Włoch, Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii, Czech, Danii i USA.

Należy przypomnieć, że już ponad ćwierć wieku temu, czyli od połowy lat siedemdziesiątych, Republika Federalna Niemiec jest dla Polski pierwszym partnerem handlowym wśród krajów rozwiniętych gospodarczo. W 1975 roku wzajemne obroty przekraczały poziom 5 mld DM. Od początku lat dziewięćdziesiątych Niemcy są pierwszym partnerem spośród wszystkich partnerów Polski. W 1989 roku udział Niemiec w polskim eksporcie wyniósł 14,2%. W następnych pięciu latach polski eksport do RFN wzrósł tak znacznie, że jego udział w łącznym eksporcie Polski uległ potrojeniu. Źródeł tego dynamicznego wzrostu należy szukać m.in.:

w transformacji polskiego systemu gospodarczego, zwłaszcza w liberalizacji handlu zagranicznego, jego reorientacji na Zachód, Zachód związku z załamaniem się rynków zbytu w krajach byłego RWPG;

poprawie dostępu do rynków Unii Europejskiej w wyniku zawartego w lutym 1992 roku układu stowarzyszeniowego, zwanego Układem Europejskim;

w sprzyjającej koniunkturze;

W relatywnie wysokiej chłonności rynku niemieckiego na towary polskie.

Decydująca rola Niemiec w stosunkach ekonomicznych Polski z zagranicą wpływa niewątpliwie na procesy transformacji systemowej w Polsce oraz procesy dostosowywania się Polski do standardów w Unii Europejskiej (ponad połowa obrotów Polski z Unią Europejską przypada na Niemcy).

Podstawowymi formami współpracy gospodarczej Polski i Niemiec są wymiana handlowa oraz współpraca inwestycyjno-kapitałowa. Na podkreślenie zasługuje systematyczny wzrost polsko-niemieckiego eksportu i importu. Do tego dynamika rozwoju handlu z RFN wyprzedza dynamikę wzrostu obrotów globalnych. Szczególnie w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych zaczął zwiększać się stan nierównowagi między eksportem a importem, z przewagą polskiego importu z RFN. Przykładowo, Polski deficyt w handlu z Niemcami wyniósł w 2000 roku 5,1 mld DM, a w 2001 roku – 3,5 mld DM.

Poprzednio stan równowagi między eksportem i importem miał miejsce w 1995 roku, kiedy eksport i import ukształtowały się na poziomie 12 mld DM, a zatem wzajemne obroty wyniosły 24 mld DM. Zapewniło to Polsce pozycję pierwszego partnera handlowego Niemiec wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej, przed Czechami i Rosją. Warto zauważyć, iż Niemcy dla większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej są najważniejszym partnerem.

1.8. Obroty handlowe Polski z RFN i NRD na przełomie lat 90-tych

Jeszcze przed formalnym zjednoczeniem Niemiec, ale już po zburzeniu muru berlińskiego, i wraz ze zmianami w Polsce w kierunku demokratyzacji i gospodarki rynkowej, dały się zauważyć zmiany w strukturze obrotów handlowych Polski z dwoma państwami niemieckimi. (tab. 1)

Tablica 1.

Źródło: Opracowano na podstawie: J. Misala „ Niemcy jako partner gospodarczy Polski”, „Sprawy Międzynarodowe” 1993 nr 2 str. 43 oraz Główny Urząd Statystyczny Polski (GUS) 1995 r.

Jak widać z powyższej tabeli niebezpiecznie zwiększa się nadwyżka importu nad exportem. Zasadniczą przyczyną jest szybkie tempo wzrostu dochodu narodowego w Polsce. Społeczeństwo staje się coraz bogatsze, rosną więc zakupy importowanych dóbr konsumpcyjnych (np. samochodów, komputerów, telefonów komórkowych). Duży popyt na rynku krajowym zmniejsza zainteresowanie producentów eksportem. Rośnie także import zaopatrzeniowy, czyli m.in. paliw, surowców i półproduktów.

W szybkim tempie zwiększają się także inwestycje. Wymagają one importu nowoczesnych technologii i urządzeń. Korzystnym zjawiskiem jest to, że w imporcie Polski dominuje import zaopatrzeniowy (ok. 2/3 importu), a import konsumpcyjny stanowi poniżej 1/5 całości importu. Z drugiej strony wysokość eksportu uwarunkowana jest stanem koniunktury za granicą i atrakcyjnością naszej oferty eksportowej. Tempo wzrostu PKB u naszych największych partnerów jest dwu-, trzykrotnie niższe niż w Polsce, a nasza oferta eksportowa jest nadal dość skromna.

1.9. Euroregiony

Nowym i ważnym elementem polsko-niemieckich stosunków ekonomicznych są projekty współpracy regionalnej i przygranicznej. Mają one również wymiar europejski, co podnosi ich rangę i szansę realizacji. Inicjatywy w tej dziedzinie nasiliły się szczególnie w latach 1991-1993. Przesłanki tego rodzaju współdziałania tworza między innymi niektóre doświadczenia z dotychczasowych stosunków przygranicznych między byłą Niemiecką Republiką Demokratyczną a PRL oraz wzorce zachodnioeuropejskie, takie jak Rada Gmin i Regionów Europy, Grupa Europejskich Regionów Przygranicznych i inne . Podstawa ich organizacji jest tzw. Europejskie porozumienie ramowe na temat sięgającej ponad granice współpracy między stowarzyszeniami terenowymi („Europejska konwencja w sprawie regionalizmu”) z 1980 roku, mogące zapewnić instrumentarium dla tworzenia sięgającej ponad granice regionalnych struktur i dla współpracy na obszarach po obu stronach Odry i Nysy .

Nazwa „Euroregion” oznacza zarówno wyodrębniony region europejski, położony na pograniczu dwóch lub kilku sąsiadujących ze sobą państw, jak i organizacje powołaną do koordynacji współpracy na takim obszarze przez strony umowy euroregionalnej i zaakceptowaną przez Unie Europejską ( przed Traktatem z Maastricht: Wspólnoty Europejskie), która może wspierać finansowo jego działalność.

1.9.1 Historia Euroregionów

Współdziałanie regionów przygranicznych wynika z potrzeby łagodzenia niekorzystnych skutków istnienia granic i przeciwdziałania marginalizacji obszarów oddalonych od stolic państw. Powstawanie w powojennej Europie struktur współpracy transgranicznej, jakimi są Euroregiony, wyniknęło z naturalnego dążenia społeczności lokalnych do nawiązywania kontaktów, wymiany dorobku kulturalnego miedzy sąsiadami, do niwelowania różnic gospodarczych i przełamywania wzajemnych uprzedzeń.

Współpraca transgraniczna w Europie rozwija się od początku lat 50. Największe doświadczenie mają regiony położone wzdłuż granic Republiki Federalnej Niemiec i krajów skandynawskich.

Pionierski charakter miały utworzone na początku lat 50. związki regionów granicznych, przede wszystkim z pogranicza norwesko-szwedzko-fińskiego, holendersko-niemieckiego oraz niemiecko-francuskiego. Doprowadziły one w 1958 r. do utworzenia pierwszej w Europie w pełni sformalizowanej struktury euroregionalnej: „Euroregion” na granicy niemiecko-holenderskiej.

Lata 70. i 80., to okres sprzyjający tworzeniu się Europie Zachodniej nowych form i porozumień transgranicznych. W niektórych krajach Europy Południowej i Południowo-Zachodniej (Grecja, Hiszpania i Portugalia), współpraca transgraniczna rozpoczęła się dopiero w latach 80., dzięki zmianom politycznym i członkostwu we Wspólnotach Europejskich.

W końcu lat 80. - w wyniku transformacji systemu politycznego i gospodarczego w krajach Europy środkowej i Wschodniej, zapoczątkowane przemianami ustrojowymi w 1989 r. w Polsce-nastąpiło kolejne ożywienie współpracy ponad granicami.

Odzyskanie suwerenności politycznej, odrodzenie wolnego rynku, demokratyzacja państwa i budowa społeczeństwa obywatelskiego połączona z rozwojem samorządności lokalnej i rozwojem świadomości regionalnej w tych państwach, są głównymi czynnikami rozwoju współpracy w ramach euroregionów.

Współpraca regionów granicznych w formie euroregionów realizowana była po polskiej stronie tak jak w poprzednich latach przez odpowiednie podmioty szczebla lokalnego i regionalnego, najczęściej w ramach utworzonego związku celowego lub stowarzyszenia gmin i miast, które podpisywały z partnerami zagranicznymi porozumienia o takim rodzaju współpracy. Takie rozwiązanie występuje na zachodzie i południu Polski. Inaczej jest na zachodzie. Euroregiony tamtejsze tworzone były przez wojewodów.

1.9.2 Charakterystyka euroregionów

Warto zwrócić uwagę na nawiązanie współpracy z euroregionem Moza-Ren oraz prowincją Limburgia w Belgii. Jest to praktyczna realizacja koncepcji otwarcia się na współpracę ze strukturami euroregionalnymi Europy Zachodniej. Jednym z efektów tej współpracy było przyjęcie projektu 'Wsparcie rozwoju współpracy transgranicznej  w Euroregionie Karpackim'. Partnerami są obok Euroregionu Karpackiego, Euroregion Moza-Ren, prowincja Limburgia oraz rząd flamandzki. Wartość projektu to 185 345 ecu, pochodzące głównie od prowincji Limburgia i rządu flamandzkiego. W ramach jego realizacji zorganizowano m.in. w kwietniu 1998 r. w Iwoniczu Zdroju międzynarodową konferencję 'Euroregion Karpacki - potencjał i koncepcje'. Jej uczestnikami (blisko 100 osób) byli przedstawiciele stron Euroregionu z Polski, Ukrainy, Węgier, Rumunii, Słowacji oraz Euroregionu Moza-Ren i rządu Limburgii. Rezultatem realizacji projektu jest również wymiana osób, podjecie prac w zakresie przestrzennego zagospodarowania oraz finansowe wsparcie sekretariatu Euroregionu.

Sprewa-Nysa-Bóbr to Euroregion, który jest platformą współpracy polskich gmin z niemieckimi gminami, powiatami i miastami. W działalności Euroregionu na uwagę zasługuje partnerska współpraca miast i gmin, m.in. Gubin-Guben, Zielona Góra-Chociebuż, Żary-Forst, Brody-Forst, Żary-Spremberg, Maszewo-Welzow. Koncentruje się ona przede wszystkim na problemach komunalnych, ochronie środowiska, poprawie powiązań komunikacyjnych. Intensywna jest też współpraca w dziedzinie kultury, oświaty, turystyki i rekreacji, zdrowia i opieki społecznej. Do cyklicznych i najbardziej znaczących imprez kulturalnych należą gubińska 'Wiosna nad Nysą', festiwal dla niepełnosprawnych w Lubsku, bieg sztafetowy 'Od ratusza do ratusza', Międzynarodowy Festiwal Folkloru. To także współdziałanie w zapobieganiu katastrofom i klęskom żywiołowym, nauka młodzieży polskiej w Szkole Europejskiej po stronie niemieckiej, realizacja jednego ze znaczących programów pilotażowych „ekorozwój” w euroregionie.

Euroregion Pro Europa Viadrina powstał 21 grudnia 1993 r. na podstawie Aktu Założycielskiego podpisanego przez przedstawicieli Stowarzyszenia Gmin Lubuskich 'Pogranicze', Związku Gmin Gorzowskich oraz Stowarzyszenia Środkowa Odra. Głównymi ośrodkami współpracy transgranicznej po stronie polskiej są Gorzów Wielkopolski i Słubice  a po stronie niemieckiej Frankfurt n. Odrą. Do ważnych imprez handlowych należą odbywające się w Gorzowie Wielkopolskim corocznie od 1993 r. Gorzowsko-Brandenburskie Targi Pogranicza. Z kolei Słubice to miasto, gdzie odbywa się szereg wspólnych przedsięwzięć polsko-niemieckich, imprez kulturalnych zarówno o znaczeniu lokalnym, jak i międzynarodowym. Intensywna współpraca samorządów lokalnych Słubic i Frankfurtu n. Odrą obejmuje gospodarkę komunalną, ochronę środowiska, planowanie przestrzenne, oświatę, kulturę i turystykę. Ważnym elementem krzewienia idei europejskich jest Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie n. Odrą wraz z Collegium Polonicom w Słubicach. Oba miasta wspierają rozwój tej uczelni.

Mając na uwadze znaczenie współpracy regionów przygranicznych z Niemcami, państwem członkowskim Unii Europejskiej, przed czteroma laty zapoczątkowano formułę roboczych spotkań polskiego ministra spraw zagranicznych z premierami krajów związkowych RFN, graniczących z Polską. Spotkanie takie odbyli ministrowie Władysław Bartoszewski i Dariusz Rosati, a 8 lipca 1998 r. minister Bronisław Geremek. Spotkania te dały możliwość omówienia na wysokim szczeblu stanu współpracy transgranicznej Polski ze wschodnimi krajami związkowymi RFN. Minister B. Geremek omówił wówczas szereg istotnych kwestii dotyczących polsko-niemieckiej współpracy transgranicznej m.in. modernizację i budowę nowych przejść granicznych, współpracę małych i średnich przedsiębiorstw, nauczanie języka polskiego i niemieckiego w rejonach przygranicznych wymianę młodzieży.

W roku 1998 r. kontynuowano proces zbliżania się gmin i miast także w innych rejonach nadgranicznych. W jego rezultacie powstały na granicach Polski trzy nowe euroregiony: Bałtyk, Pradziad i Silesia. Rozszerzeniu uległ Euroregion Pomerania.

26 lutego 1998 r. w Lund, w ponad dwa lata po utworzeniu Euroregionu Pomerania, podpisano umową o przystąpieniu do niego Związku Gmin Skanii (Kommunfófbundet Skane). Euroregion Pomerania skupia ze strony polskiej 44 gminy dawnego województwa szczecińskiego, koszalińskiego i gorzowskiego oraz miasto Szczecin; niemieckiej -  6 powiatów i 2 miasta landów Meklemburgii Pomorza Przedniego i Brandenburgii; szwedzkiej - Związek Gmin Skanii. Rozszerzenie Pomeranii o szwedzkiego partnera należy uznać za sukces polskich zabiegów w tym względzie. Po przystąpieniu szwedzkich partnerów Pomerania stała się jednym z większych euroregionów w Europie. Jej położenie geograficzne, na przecięciu dwóch najważniejszych osi komunikacyjnych, łączących w Europie Wschód z Zachodem i Północ z Południem, płynące z tego korzyści gospodarcze i turystyczne, ogromne możliwości tkwiące we współpracy w Basenie Morza Bałtyckiego, to tylko niektóre przykłady potwierdzające potencjał tego regionu. Z punktu widzenia naszej polityki zagranicznej rozszerzenie Pomeranii należy rozpatrywać łącznie z powstaniem 22 lutego 1998 r. Euroregionu Bałtyk z udziałem regionów przygranicznych Danii, Łotwy, Litwy, Polski, Rosji i Szwecji. Uroczystość podpisania porozumienia o jego powołaniu odbyła się w Malborku z udziałem ministra B. Geremka. Było to porozumienia między przedstawicielami administracji rządowej i samorządowej, działającej na obszarze południowo-wschodniego Bałtyku, obejmującym duński Bornholm, południowo-wschodnie województwa Szwecji (Blekinge, Kalmar, Kronoberg), dawne województwa elbląskie, gdańskie, olsztyńskie i słupskie, miasta Obwodu Kaliningradzkiego z dominującą rolą Kaliningradu i Bałtijska, zachodni region Litwy - okręg Kłajpedy oraz zachodni rejon Łotwy - Liepajski. Powierzenie stronie polskiej organizacji spotkania założycielskiego, a także kierowania Euroregionem po jego utworzeniu było wyrazem uznania dla głównej roli w jego powstaniu. Decyzja Szwedów o obecności w obydwu euroregionach wskazuje na rosnące znaczenie tej formy współprace transgranicznej w tej części europy.

Polskie miasta i gminy przygraniczne zrzeszone są dziś w 15 euroregionach położonych wzdłuż granic lądowych i wybrzeża Morza Bałtyckiego.

1.Bałtyk 2. Niemen 3. Bug 4. Karpaty 5. Tatry 6. Beskidy 7. Śląsk Cieszyński  8. Silesia 9. Pradziad 10. Glacensis 11. Dobrava 12. Nysa 13. Sprewa-Nysa-Bóbr 14. Viadrina 15. Pomerania