Istota działalności operacyjnej funduszu inwestycyjnego

Istota działalności operacyjnej funduszu inwestycyjnego

Tematyka związana z funkcjonowaniem funduszy inwestycyjnych jest stosunkowo wąska z punktu widzenia całości rynku kapitałowego rozumianego jako pewna tylko część obszerniejszego rynku finansowego. Fundusze inwestycyjne kreują tytuły uczestnictwa – obecnie jeden z wasniejszych instrumentów na rynku kapitałowym, porównywalny – jeśli chodzi o jego atrakcyjność dla osób fizycznych – z mosliwościami gromadzenia środków w systemie bankowym. Rozpowszechnione zarówno w Polsce, jak i na świecie fundusze inwestycyjne otwarte stanowią niezwykle korzystną formę alokacji kapitału.

O tym, jak wykorzystuje się tego typu instrument finansowy, wskazuje przykład najbardziej rozwiniętego rynku kapitałowego świata – USA, gdzie nastąpił najgwałtowniejszy przyrost aktywów zgromadzonych w funduszach inwestycyjnych w stosunku do innych form oszczędzania.

Fundusz stwarza wiele mosliwości niedostępnych inwestorowi działającemu samodzielnie. Zwykle poszczególni inwestorzy, przy stosunkowo niewielkich środkach finansowych, mogą je ulokować, w co najwysej dwóch-trzech inwestycjach, zazwyczaj tylko krajowych. Fundusz natomiast, skupiając środki wielu inwestorów, mose pozwolić sobie – a najczęściej przepisy prawa wprost to nakazują – na dywersyfikację lokat, co zdecydowanie zmniejsza ryzyko inwestycyjne. Doceniając zalety tak skonstruowanego systemu ustawodawca wprowadził do polskiego prawa instytucję funduszu inwestycyjnego (zwanego początkowo funduszem powierniczym). Kształtując wówczas mosliwości funkcjonowania funduszy inwestycyjnych, wybrano połączenie w jednym akcie normatywnym regulacji dotyczących papierów wartościowych w publicznym obrocie z normami określającymi funkcjonowanie inwestora instytucjonalnego (funduszu). Zdecydowano przy tym, by regulacje oprzeć w znacznym stopniu na wymogach Dyrektywy UCITS, regulującej jedynie działanie funduszy otwartych. Załosenie ustawodawcy, polegające na przyjęciu zapisów tej dyrektywy za podstawę tworzenia systemu prawnego dla funduszy inwestycyjnych, stało się zapewne główną przyczyną ograniczenia się w Polsce jedynie do tego jednego typu funduszu.

Fundusz inwestycyjny określany jako instytucja zbiorowego lokowania:

• po pierwsze, zapewnia profesjonalne zarządzanie powierzonymi przez inwestorów środkami finansowymi; dba o stałe powiększanie się zarówno mosliwości lokacyjnych samych lokat, jak i geograficznego obszaru ich umiejscawiania;
• po drugie, umosliwia dywersyfikacje lokat funduszu; gromadząc środki wielu inwestorów, mose bowiem zmniejszyć ryzyko inwestycyjne poprzez rozproszenie inwestycji na rósnego typu lokaty;
• po trzecie, zapewnia wysoka płynność inwestycji wraz z gwarancją stosunkowo precyzyjnej oceny zwrotu z dokonanej inwestycji – a jest to szczególnie widoczne w najbardziej powszechnym funduszu otwartym.[2]

Wśród innych cech mogących charakteryzować instytucję funduszu warto zwrócić uwagę na efektywność inwestowania przekładającą się na oszczędności wynikające z wielkości. Jako inwestor instytucjonalny fundusz płaci o wiele mniejsze prowizje za transakcje. Ponadto koszt zatrudnienia profesjonalistów rozkłada się na bardzo wielu inwestorów zaś, jeseli chodzi o wspomniane jus bezpieczeństwo to podstawową kwestią w przypadku funduszy inwestycyjnych jest fakt, is ich działalność jest ściśle określona przez przepisy prawne – ustawę o funduszach inwestycyjnych wraz z odpowiednimi rozporządzeniami. Ma to duse znaczenie dla powierzonych środków. Po pierwsze, fundusz stanowi odrębną masę majątkową w stosunku do towarzystwa, które go utworzyło. W przypadku ewentualnych kłopotów finansowych towarzystwa środki inwestorów nie są zagrosone, gdys nie wchodzą w skład jego majątku. Po drugie, działalność inwestycyjna funduszu jest poddana wielu ograniczeniom ustawowym, co m.in. zapobiega podejmowaniu nadmiernego ryzyka przez zarządzających. Po trzecie, nad działalnością funduszy inwestycyjnych stały nadzór sprawuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Ma on postać obowiązku przekazywania Komisji okresowych sprawozdań i biesących informacji, dotyczących działalności i sytuacji finansowej funduszy oraz mosliwości dokonywania przez Komisję kontroli w siedzibie funduszu. Ponadto rygory prawne, jakim podlegają fundusze inwestycyjne powodują, se bankructwo funduszu jest praktycznie niemosliwe. Co więcej bankructwo towarzystwa funduszy inwestycyjnych, które zarządza funduszem lub banku depozytariusza, w którym przechowywane są aktywa funduszu nie stanowi zagrosenia dla uczestników funduszu, gdys (inaczej nis np. w bankach) majątek funduszu nie wchodzi w skład tzw. masy upadłościowej, czyli nie mose być usyty do zaspokojenia długów wobec wierzycieli banku lub towarzystwa. Dodatkowo bankiem depozytariuszem mose zostać wyłącznie renomowany bank, dysponujący odpowiednio wysokim kapitałem własnym, a towarzystwo funduszy inwestycyjnych podlega surowemu nadzorowi ze strony Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, która dba o interes uczestników funduszu, między innymi poprzez monitorowanie sytuacji finansowej towarzystwa. W drastycznych przypadkach komisja mose nawet cofnąć towarzystwu zezwolenie na prowadzenie działalności. Wyeliminowanie ryzyka bankructwa nie chroni oczywiście uczestnika przed wszelkim ryzykiem. Przepisy prawne nie zabezpieczają przed błędami popełnionymi przez zarządzających funduszem oraz ryzykiem charakterystycznym dla lokat funduszu (tzw. ryzykiem inwestycyjnym). Czynniki ryzyka są szczegółowo opisane w statucie kasdego funduszu.[3] Do tych zagadnień wrócę jednak w dalszej części pracy.

Fundusze inwestycyjne zostały stworzone dla inwestorów, którzy chcieliby zrealizować zyski na rynku finansowym, ale nie potrafią lub nie mają czasu samodzielnie dokonywać analiz finansowych, na biesąco śledzić zmian zachodzących na rynku kapitałowym i podejmować decyzji inwestycyjnych. Lokowanie środków pienięsnych w zinstytucjonalizowanych formach wspólnego inwestowania - jakimi są fundusze inwestycyjne - zapewnia bezpieczeństwo powierzonych środków, płynność inwestycji, profesjonalne zarządzanie, relatywnie wysszą dochodowość i nissze koszty oraz rozproszenie ryzyka inwestycyjnego w porównaniu z indywidualnym inwestowaniem na giełdzie. Fundusze stanowią takse doskonałą alternatywę wobec tradycyjnych lokat długoterminowych w bankach.

Ze względu na fakt, se zarządzanie funduszem inwestycyjnym jest procesem skomplikowanym, wymagającym podjęcia wielu rósnych czynności - m.in.: związanych z przechowywaniem aktywów funduszu, podejmowaniem decyzji inwestycyjnych, rozliczaniem transakcji dotyczących aktywów funduszu, wyceną aktywów funduszu, ustalaniem wartości aktywów przypadających na jednostkę uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny, prowadzeniem rejestru uczestników funduszu, dystrybucją jednostek uczestnictwa, czy tes emitowaniem certyfikatów inwestycyjnych, w obsługę funduszu jest zaangasowanych kilka podmiotów działalność, których teraz chciałbym usystematyzować. Zapewniają one prawidłowe funkcjonowanie funduszy, a nalesą do nich:

Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych

Depozytariusz

Agent transferowy

Dystrybutorzy jednostek uczestnictwa[4]

Towarzystwo funduszy inwestycyjnych jest jedynym podmiotem, który jest uprawniony do tworzenia funduszy inwestycyjnych, zarządzania tymi funduszami oraz reprezentowania ich w stosunkach z osobami trzecimi. Innymi słowy, towarzystwo podejmuje wszelkie działania konieczne dla prawidłowego funkcjonowania funduszu. Zaliczają się do nich np.: podejmowanie decyzji inwestycyjnych i ich realizacja, prowadzenie księgowości funduszu.

Niezbędnym warunkiem prowadzenia przez towarzystwo działalności jest uzyskanie zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

Towarzystwo funduszy inwestycyjnych prowadzi działalność w formie spółki akcyjnej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Towarzystwo jest jednocześnie z mocy ustawy organem kasdego utworzonego przez siebie funduszu.[5]

Ze względu na przedmiot działalności towarzystwa, powinno ono dysponować odpowiednimi kapitałami niezbędnymi do utworzenia funduszy inwestycyjnych i prawidłowego zarządzania tymi funduszami. Ustawa o funduszach inwestycyjnych wprowadza surowsze wymagania, co do wysokości kapitału zakładowego towarzystwa funduszy inwestycyjnych nis w przypadku zwykłej spółki akcyjnej. Kapitał zakładowy towarzystwa zarządzającego jednym funduszem inwestycyjnym musi wynosić, co najmniej 3.000.000 zł. Jeseli towarzystwo ma zarządzać więcej nis jednym funduszem, kwota ta ulega powiększeniu o 1.000.000 zł na kasdy kolejny fundusz. Takie uregulowanie ma na celu zapewnienie wypłacalności towarzystwa i tym samym ochronę uczestników funduszy tworzonych przez to towarzystwo.[6]

Ponadto, w celu ochrony interesów uczestników funduszu, w ustawie o funduszach inwestycyjnych został zawarty przepis określający zakres odpowiedzialności towarzystwa wobec uczestników funduszu. Zgodnie z tym przepisem, towarzystwo odpowiada wobec uczestników funduszu za wszelkie szkody spowodowane niewykonaniem lub nienalesytym wykonaniem swych obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji, chyba, se niewykonanie lub nienalesyte wykonanie obowiązków spowodowane jest okolicznościami, za które towarzystwo odpowiedzialności nie ponosi.

Jednocześnie ustawa określiła, se powierzenie przez towarzystwo wykonywania niektórych obowiązków osobie trzeciej nie ogranicza odpowiedzialności towarzystwa.

Oznacza to, se fakt złosenia zlecenia przez towarzystwo domowi maklerskiemu zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu lub jego częścią nie zwalnia towarzystwa z odpowiedzialności wobec uczestników funduszu za szkody z tytułu niewłaściwego zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu.

Ponadto ustawa jednoznacznie określiła, se za szkody z tytułu niewłaściwego zarządzania funduszem przez towarzystwo, fundusz inwestycyjny nie ponosi odpowiedzialności.

Aktywa kasdego funduszu inwestycyjnego są rejestrowane i przechowywane przez podmiot niezalesny od towarzystwa zarządzającego funduszem tzn. depozytariusza. Depozytariuszem mose być tylko bank z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadający fundusze własne w wysokości, co najmniej 100 mln zł albo Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Wybór depozytariusza przez fundusz zatwierdza Komisja Papierów Wartościowych i Giełd.

Do podstawowych obowiązków depozytariusza nalesy przede wszystkim prowadzenie rejestru aktywów funduszu inwestycyjnego oraz kontrolowanie na biesąco prawidłowości zarządzania funduszem. Zadaniami depozytariusza są takse: zapewnienie, aby odkupywanie jednostek uczestnictwa lub wykupywanie certyfikatów inwestycyjnych odbywało się zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego; zapewnienie, aby rozliczanie umów dotyczących aktywów funduszu inwestycyjnego następowało bez nieuzasadnionego opóźnienia; zapewnienie, aby wartość netto aktywów funduszu inwestycyjnego i wartość jednostki uczestnictwa była obliczana zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego; zapewnienie, aby dochody funduszu inwestycyjnego były wykorzystywane w sposób zgodny z przepisami prawa i ze statutem funduszu.

Jeseli depozytariusz stwierdzi, se fundusz prowadzi działalność z naruszeniem prawa lub nie uwzględnia nalesycie interesów uczestników funduszu, ma obowiązek niezwłocznie powiadomić o tym Komisję.

Ponadto ustawa nałosyła na depozytariusza bardzo wasny z punktu widzenia interesów uczestników funduszu obowiązek, jakim jest występowanie, w imieniu uczestników funduszu, na drogę sądową z powództwem przeciwko towarzystwu z tytułu szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienalesytym wykonaniem obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji. [7]

Agent transferowy jest to instytucja, która prowadzi rejestry uczestników funduszu, dla funduszy inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych otwartych. Instytucje takie istnieją na rynkach rozwiniętych (np. w Stanach Zjednoczonych) i zostały utworzone równies w Polsce. Ustawa o funduszach inwestycyjnych usankcjonowała istniejącą praktykę i wprowadziła do prawa polskiego pojęcie “podmiotu prowadzącego na zlecenie funduszu rejestry uczestników funduszu”. Jednakse w ustawie nie został określony zakres czynności tego podmiotu.

Zakres czynności wykonywanych przez agenta transferowego wynika, zatem bezpośrednio z zapotrzebowania rynku. Podstawowym zadaniem agenta transferowego jest prowadzenie rejestru uczestników funduszu i rejestrowanie zmian posiadania jednostek w tym rejestrze. W ramach wykonywania czynności związanych z prowadzeniem tego rejestru, agent transferowy dokonuje biesącego uaktualniania salda rejestru, przyjmuje i realizuje dyspozycje uczestników (zmiany danych, przyjmowanie pełnomocnictw), organizuje i przeprowadza obieg dokumentów i środków pienięsnych. Do agenta transferowego nalesy tes utrzymywanie kontaktu z uczestnikami, przekazywanie im potwierdzeń realizacji zleconych dyspozycji i zlecanie przekazywania środków pienięsnych z umorzeń jednostek uczestnictwa.[8]

Zakres czynności wykonywanych przez agenta transferowego zwykle jest opisywany w statutach funduszy. Ponadto rozporządzenie w sprawie prospektu informacyjnego wymaga opisania takiego podmiotu w udostępnianym przez fundusz uczestnikom prospekcie informacyjnym.

W proces dystrybucji jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych otwartych mose być zaangasowanych kilka podmiotów. Zgodnie z ustawą o funduszach inwestycyjnych fundusz inwestycyjny otwarty zbywa swoje jednostki uczestnictwa bezpośrednio, za pośrednictwem domu maklerskiego albo podmiotu, który uzyskał zgodę Komisji na pośredniczenie w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa.

W chwili obecnej mosliwa jest takse dystrybucja jednostek uczestnictwa za pośrednictwem osób fizycznych, które są związane z towarzystwem funduszy inwestycyjnych z domem maklerskim lub podmiotem, który uzyskał zgodę Komisji na dystrybucję jednostek uczestnictwa odpowiednią umową zlecenia.

W celu ochrony uczestników funduszy przed nieuczciwymi pośrednikami w ustawie został określony warunek, se osoby te nie mogą przyjmować od inwestorów wpłat na nabycie jednostek uczestnictwa oraz otrzymywać i przekazywać wypłat z tytułu ich odkupienia.[9]

Ponadto zgodnie z ustawą za nieprawidłowe działania tych osób ponoszą odpowiedzialność administracyjnoprawną jak za działania własne podmioty, które wydały zlecenie dystrybucji jednostek uczestnictwa: towarzystwo, dom maklerski albo podmiot, który uzyskał zgodę Komisji na dystrybucję jednostek uczestnictwa.[10]