Analiza pojêæ zwi¹zanych ze specyfik¹ i form¹ Programu aktywizacji spo³ecznej
i zawodowej – czas na aktywnoœæ w „Grodzie Kingi”

W niniejszym rozdziale zostan¹ przyblisone pojêcia zwi¹zane z Uni¹ Europejsk¹, Europejskim Funduszem Spo³ecznym, projektami systemowymi natomiast w dalszej czêœci pracy zostanie poruszone i omówione pojêcie wykluczenia spo³ecznego. Ostatnia czêœæ rozdzia³u prezentowaæ bêdzie pojêcie „Grodu Kingi”.

Pojêcie Unii Europejskiej

Proces integracji europejskiej, obejmuj¹cy obecnie pañstwa Unii Europejskiej zosta³ zapocz¹tkowany w latach piêædziesi¹tych XX wieku, choæ idea utworzenia formy konfederacji europejskiej, która mia³a byæ kierowana przez „ludzi m¹drych
i wiarygodnych”, przepowiadana by³a jus w pocz¹tkach XIV wieku, przez jednego
z wielkich prawników francuskich Pierre’a Dubois. Niestety idea ta nie doczeka³a siê przez wiele stuleci praktycznej realizacji. Tragiczne doœwiadczenia I wojny œwiatowej sprawi³y jednak, se niektórzy politycy, a wœród nich miêdzy innymi premier Francji Aristide Briand, powracali do zamys³u powo³ania unii europejskiej. I tym razem pomys³ nie wykroczy³ poza postaæ zarysu idei mi³ej sercu garstki intelektualistów . Dopiero po zakoñczeniu II wojny œwiatowej idei integracji w Europie (Termin integracja wywodzi siê z ³aciñskiego s³owa integratio oznaczaj¹cego odnowê. Wspó³czeœnie ma ono inn¹ treœæ, - oznacza scalanie, zespalanie czêœci i tworzenie nowej ca³oœci. W takim tes znaczeniu jest stosowane do sfery miêdzynarodowej .) rozumianej jako œwiadome tworzenie siê mechanizmów reguluj¹cych procesy gospodarcze i wspó³dzia³anie polityczne okreœlonej grupy pañstw. Takie uwarunkowania mia³y bardzo rósnorodny charakter i ³¹czy³y w sobie przes³anki tak natury politycznej, jak i gospodarczej oraz spo³ecznej . Jednym z pierwszych mêsów stanu, który po wojnie odwasy³ siê wróciæ do idei utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”, by³ premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Proces odbudowy politycznej, ekonomicznej
i odbudowy moralnej Europy poprzez d¹senia unifikacyjne od pierwszych chwil po zakoñczeniu II wojny œwiatowej nie odbywa³ siê bynajmniej w atmosferze sielankowego porozumienia i wspó³pracy. Przeciwnie, od pierwszych chwil przebiega³ on w klimacie napiêæ i konfliktów i narastaj¹cych przeciwieñstw pomiêdzy zwyciêskimi mocarstwami, dotychczasowymi aliantami zw³aszcza zaœ pomiêdzy ZSRR i USA. Paradoksalnie, to w³aœnie ten klimat czyni³, se pañstwa Europy Zachodniej nie chc¹c ogl¹daæ tylko dogasaj¹cych œwiate³ niegdysiejszej œwietnoœci oraz dusiæ siê w selaznym uœcisku miêdzy dwoma wielkimi „wygranymi” II wojny œwiatowej, sk³onne by³y jak nigdy dot¹d d¹syæ do czynienia postêpów integracyjnych .

Zaczêto poszukiwaæ takich form kooperacji miêdzynarodowej, które zapewni³yby trwa³y pokój. Najwiêkszy wp³yw na praktykê polityczn¹ wywar³y idee francuskiego ekonomisty Jeana Monneta, który dostosowa³ koncepcje europejskich funkcjonalistów (zwolennicy powolnej budowy federacji) do potrzeb polityki zagranicznej swojego kraju. Zainspirowany pomys³ami Monneta, Robert Schuman, minister spraw zagranicznych Francji przedstawi³ 9 maja 1950 roku oficjaln¹ deklaracjê, w której proponowa³ powo³anie federacji europejskiej, której spoiwem by³o pojednanie francusko - niemieckie. Deklaracja ta zapocz¹tkowa³a w Europie Zachodniej proces integracji. Propozycja Schumana spotka³a siê
z pozytywnym odzewem Niemiec, W³och, Belgii, Holandii i Luksemburga. Prowadzone przez te pañstwa rokowania zakoñczy³y siê sukcesem. Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Wêgla i Stali zosta³ podpisany 18 kwietnia 1951 roku w Parysu przez Belgiê, Francjê, Holandiê, Luksemburg, Niemcy i W³ochy(wygas³ w 2002 roku)[5]. Nastêpnie w 1957 roku zosta³y podpisane Traktaty Rzymskie, ustanawiaj¹ce Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹ (EWG) i Europejsk¹ Wspólnotê Energii Atomowej (Euratom) stworzy³y one ramy rozwoju przysz³ej integracji . 1 lipca 1968 roku zniesiono wszelkie op³aty celne od wyrobów przemys³owych, a w ci¹gu ca³ego dziesiêciolecia wdrasano wspóln¹ politykê, g³ównie roln¹ i handlow¹. Sukcesy Szóstki zachêci³y Daniê, Irlandiê i Zjednoczone Królestwo do przyst¹pienia do Wspólnoty. Poprzedzone to jednak by³o trudnymi negocjacjami, w trakcie, których Francja Genera³a de Gaulle’a dwukrotnie postawi³a swe weto, w 1961 i 1967 roku. Pierwsze rozszerzenie, dziêki któremu w 1973 roku Wspólnota powiêkszy³a siê od szeœciu do dziewiêciu cz³onków, dokona³o siê równolegle
z pog³êbieniem jej zadañ poprzez wprowadzenie nowych dzia³ów wspólnej polityki (spo³ecznej, regionalnej, ochrony œrodowiska) .

Na pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych, kiedy œwiat wkroczy³ w erê ogromnej niestabilnoœci walutowej w zwi¹zku z zawieszeniem wymienialnoœci dolara na z³oto, pog³êbionej jeszcze kryzysami na rynku ropy naftowej z 1973 i 1979 roku, oczywista sta³a siê koniecznoœæ koordynacji ekonomii poszczególnych krajów oraz unii walutowej. Wprowadzenie Europejskiego Systemu Walutowego w 1979 roku przyczyni³o siê do stabilizacji wymiany i zainspirowa³o pañstwa cz³onkowskie do prowadzenia polityki pozwalaj¹cej na utrzymanie solidarnych stosunków miêdzy nimi oraz na utworzenie otwartej przestrzeni ekonomicznej [8]. Przyst¹pienie do Wspólnoty w 1981 roku Grecji, Hiszpanii i Portugalii wzmocni³o jej po³udniowe skrzyd³o, a równoczeœnie wyostrzy³o koniecznoœæ urzeczywistnienia programów strukturalnych, maj¹cych zniwelowaæ rósnice
w rozwoju ekonomicznym miêdzy pañstwami Dwunastki. Szerz¹cy siê na pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych „europesymizm”, podsycany zarówno przez skutki œwiatowego kryzysu ekonomicznego, jak i trudne wewnêtrzne dyskusje na temat podzia³u obci¹señ finansowych, ustêpuje, pocz¹wszy od 1985 roku, nowej nadziei na odrodzenie europejskiego dynamizmu. Wspólnota, opieraj¹c siê na Bia³ej Ksiêdze, przedstawionej w 1985 roku przez Komisjê Europejsk¹, której przewodniczy³ Jacques Delors, postanowi³a zakoñczyæ tworzenie wielkiego rynku wewnêtrznego do dnia 1 stycznia 1993 roku. Ta mobilizuj¹ca data oraz rozporz¹dzenia ustawodawcze pozwalaj¹ce na konkretyzacjê tak ambitnego projektu, zosta³y zapisane w Jednolitym Akcie Europejskim sygnowanym w lipcu 1986 roku, który wszed³ w sycie 1 lipca 1987 roku . Upadek Muru Berliñskiego 3 paŸdziernika 1990 roku, po którym dosz³o do ponownego zjednoczenia Niemiec, jak i demokratyzacja krajów Europy Œrodkowo-Wschodniej wyzwolonych spod dominacji Zwi¹zku Radzieckiego, który wkrótce sam uleg³ rozpadowi, przekszta³caj¹ polityczn¹ strukturê kontynentu .

Unia Europejska zosta³a powo³ana do sycia 1 listopada 1993r., wraz z wejœciem
w sycie traktatu z Maastricht. Traktat z Maastricht postanawia, se Unia Europejska powstaje w oparciu o wspólnoty Europejskie oraz dodatkowe formy i dziedziny wspó³pracy. Unia nie zast¹pi³a, zatem wspólnot i nie przesta³y one istnieæ. Wspólnoty te stanowi¹ fundament, podstawê konstrukcji Unii, dlatego s¹ okreœlane jako jej I filar. Inne dziedziny wspó³pracy, o których mówi traktat, to: wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeñstwa (II filar Unii) oraz wspó³praca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoœci i spraw wewnêtrznych (III filar Unii) . W zwi¹zku z tak¹ konstrukcj¹ mosna przyj¹æ, se Unia w jej obecnym kszta³cie ³¹czy dzia³alnoœæ Wspólnot oraz wspó³pracê polityczn¹. Jej podstawowe zadanie polega na organizowaniu, w spójny i solidarny sposób, stosunków pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi i ich narodami. Unia ma przede wszystkim czuwaæ nad spójnoœci¹ przedsiêwziêæ podejmowanych w rósnych dziedzinach, zw³aszcza zaœ dzia³añ zewnêtrznych w ramach polityk: zagranicznej, bezpieczeñstwa i gospodarczej oraz rozwoju .

G³ównymi celami Unii Europejskiej s¹: popieranie równomiernego i sta³ego postêpu gospodarczego, w szczególnoœci przez stworzenie obszaru pozbawionego granic wewnêtrznych (rynku wewnêtrznego), wzmacnianie spójnoœci ekonomicznej i spo³ecznej, ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo z jedn¹ walut¹, potwierdzanie tossamoœci na arenie miêdzynarodowej, w szczególnoœci przez realizacjê wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeñstwa, w³¹cznie z docelowym sformu³owaniem wspólnej polityki obronnej, która mog³aby z czasem doprowadziæ do wspólnej obrony, wzmacnianie obrony praw i interesów obywateli pañstw cz³onkowskich przez wprowadzenie obywatelstwa Unii, rozwijanie œcis³ej wspó³pracy w zakresie wymiaru sprawiedliwoœci i spraw wewnêtrznych, utrzymywanie i rozwijanie wspólnego dorobku prawnego . Klauzula o rewizji zawarta w Traktacie z Maastricht doprowadzi³a do wynegocjowania przez pañstwa cz³onkowskie nowego traktatu, podpisanego w Amsterdamie 2 paŸdziernika 1997 roku. Uchwala i umacnia on strategie polityczne i œrodki Unii, zw³aszcza w zakresie wspó³pracy prawnej, swobodnego przemieszczania siê osób, polityki zagranicznej i zdrowia publicznego. Parlamentowi Europejskiemu jako bezpoœredniemu, demokratycznemu reprezentantowi Unii, przyznano nowe kompetencje, które potwierdzaj¹ jego rolê wspó³ustawodawcy . Epoka po Maastricht wyrósni³a siê ratyfikacjami w pañstwach cz³onkowskich. Traktat o Unii Europejskiej wszed³ w sycie 1 listopada 1993 roku, traktat amsterdamski z 1997 roku wprowadzi³ mosliwoœæ silniejszej wspó³pracy, a traktat nicejski z 2000 roku przes¹dzi³ o dalszym rozszerzeniu Unii Europejskiej . Do Unii Europejskiej 1 stycznia 1995 roku przyst¹pi³y trzy nowe pañstwa. Austria, Finlandia i Szwecja ubogacaj¹ Uniê swoj¹ specyfik¹ i otwieraj¹ przed ni¹ nowe mosliwoœci w samym sercu Europy Œrodkowej i Pó³nocnej. W 2004 r., Unia Europejska liczy³a dwudziestu piêciu cz³onków . W dniu 1 maja 2004r. rozpocz¹³ siê nowy etap rozwoju integracji europejskiej najwiêksze z dotychczasowych rozszerzeñ Wspólnot Europejskich. Takse dla Polski jest to data o historycznej donios³oœci. Chocias dopiero przysz³oœæ pokase, jak bêd¹ dalej przebiegaæ procesy integracyjne w Europie, to jus teraz mosna stwierdziæ, se dla procesów tych nie ma sadnej licz¹cej siê alternatywy politycznej oraz ekonomicznej. Chocias mosliwe s¹ pewne trudnoœci, to przysz³oœæ naszego kontynentu wyznaczaæ bêdzie, od dawna obecna w jego historii, idea jednoœci europejskiej . Z dniem
1 stycznia 2007 roku sk³ad cz³onkowski Unii Europejskiej zwiêkszy³ siê do 27 pañstw .

1.2 Za³osenia Europejskiego Funduszu Spo³ecznego

Unia Europejska to rodzina demokratycznych krajów wspó³pracuj¹cych na rzecz poprawy warunków sycia obywateli oraz budowania lepszego œwiata[19]. Europejski Fundusz Spo³eczny to jeden z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, powsta³ w 1957 roku na podstawie artyku³u 123 Traktatu o EWG, jako pierwszy fundusz strukturalny Wspólnot Europejskich. Po raz pierwszy zastosowano go w praktyce jus w roku 1960. EFS od lat 60
-tych do dnia dzisiejszego ewoluowa³ wielokrotnie w celu dostosowania siê do szybko zmieniaj¹cej siê sytuacji polityczno-gospodarczej Europy, jak i do nowych wyzwañ polityki zatrudnienia. Pocz¹tkowo EFS by³ zarz¹dzany przez Komisjê wspieran¹ przez Komitet Funduszu Spo³ecznego w sk³ad, którego wchodzili przedstawiciele rz¹dów, zwi¹zków zawodowych i pracodawców - cia³o to zreszt¹ funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Fundusz ten mia³ za zadanie polepszyæ szanse uzyskania pracy we Wspólnocie poprzez promowanie zatrudnienia i zwiêkszenie geograficznej i zawodowej mobilnoœci pracowników. EFS funkcjonowa³ pocz¹tkowo na zasadzie zwrotu po³owy kosztów za szkolenia zawodowe poniesione przez organy publiczne pañstw cz³onkowskich, jak i przyznawania grantów oraz zasi³ków na przesiedlenie dla pracowników, których pensje zosta³y pomniejszone na czas restrukturyzacji przedsiêbiorstw, w których pracowali. Innym celem by³o wspieranie robotników w przemieszczaniu siê do innych regionów w celu poszukiwania pracy, jak i tych, którzy musieli podnosiæ swoje kwalifikacje, aby nad¹syæ za zmianami w formach pracy.
Z pomocy jednak wy³¹czone by³y wtedy szkolenia dla sektora publicznego i przedsiêbiorstw prywatnych. W tym okresie przeszkolono ponad milion pracowników i wsparto 700 tysiêcy tych, którzy zmienili miejsce zamieszkania w celu podjêcia nowej pracy. G³ównymi beneficjantami by³y wtedy W³ochy i Niemcy. Kwotowo, przyznawanie grantów wzros³o
z 8,2 mln ECU w 1965 roku do 46,2 mln w roku 1970 .

W 1971 roku zreformowano Fundusz powiêkszaj¹c jego zasoby. Oprócz finansowania przekwalifikowañ i przemieszczania siê si³y roboczej, EFS rozszerzy³ swoj¹ dzia³alnoœæ o wspieranie sektora pañstwowego i prywatnego a takse o dostosowanie infrastruktury i miejsc pracy dla osób niepe³nosprawnych i inwalidów, zaczêto finansowaæ projekty a nie tylko pojedyncze osoby, jak równies rozpoczêto finansowanie programów skierowanych na aktywizacjê zawodow¹ m³odziesy. G³ównymi sektorami gospodarki, na wspieraniu, których koncentrowa³ siê EFS w tym okresie by³o rolnictwo i bransa tekstylno-odziesowa. Dziêki poprawkom z 1977 i 1978 EFS zacz¹³ finansowaæ projekty pomagaj¹ce w znalezieniu zatrudnienia takse imigrantom i ich rodzinom, bezrobotnym kobietom, które skoñczy³y 25 lat czy osobom chc¹cym powróciæ do pracy po d³ugim przebywaniu poza rynkiem pracy, jak i osobom ponisej 25 roku ze szczególnym uwzglêdnieniem poszukuj¹cych pracy po raz pierwszy. Rozpoczêto równies wspieranie szkoleñ zawodowych i mobilnoœci pracowników . Reforma Funduszu z 1988 r. to dwukrotne zwiêkszenie œrodków, jakimi Fundusz dotychczas dysponowa³, jak i nakaz wykorzystywania tych œrodków w sposób bardziej skoncentrowany i zorientowany, aby promowaæ spójnoœæ spo³eczn¹ i gospodarcz¹ we Wspólnocie. EFS zosta³ w³¹czony w ca³oœciow¹ politykê strukturaln¹ Wspólnoty Europejskiej. W latach 1993-1999- zwiêkszono œrodki na EFS do 47 mld ECU- przeznaczonych g³ównie na- rozwój najs³abiej rozwiniêtych regionów. W 1994 roku zatwierdzono takse trzy nowe inicjatywy zatrudnieniowe przeznaczaj¹c na nie 1,5 mld ECU: NOW - promowanie równych szans dla kobiet, HORIZON - promuj¹cych zatrudnienie osób niepe³nosprawnych i innych osób zagrosonych wykluczeniem spo³ecznym, YOUTHSTART - w³¹czanie w rynek pracy m³odziesy do 20-tego roku sycia, ze szczególnym uwzglêdnieniem osób bez odpowiednich kwalifikacji i wykszta³cenia . Po podpisaniu Traktatu Amsterdamskiego w listopadzie 1997 r. w Luksemburgu odby³o siê nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej poœwiêcone zwalczaniu bezrobocia. Spotkanie to zainicjowa³o tzw. proces luksemburski - kompleksow¹ strategiê Wspólnoty Europejskiej w sferze zatrudnienia. Strategia ta zak³ada koordynowanie polityki zatrudnienia prowadzonej przez pañstwa cz³onkowskie za pomoc¹ tzw. wytycznych w dziedzinie zatrudnienia opracowywanych przez Komisjê Europejsk¹ i zatwierdzonych przez Radê Europejsk¹ oraz krajowych planów dzia³añ przygotowywanych przez rz¹dy poszczególnych krajów .

Rada Europejska na posiedzeniu w Cardiff(w czerwcu 1998 r.) zwróci³a szczególn¹ uwagê na znaczenie trwa³ego i zrównowasonego wzrostu gospodarczego w tworzeniu sprzyjaj¹cych warunków na rynku pracy. Postanowiono w zwi¹zku z tym wzmocniæ skoordynowan¹ strategiê zatrudnienia z g³êbokimi reformami o charakterze makroekonomicznym. Uznano, is spraw¹ o pierwszorzêdnym znaczeniu jest podniesienie konkurencyjnoœci gospodarek pañstw cz³onkowskich oraz zwiêkszenie efektywnoœci funkcjonowania wspólnego rynku towarów, us³ug i kapita³u. Przyjêto za cel maksymalne odbiurokratyzowanie gospodarki na szczeblach krajowych i wspólnotowym, tak aby zmniejszyæ obci¹senie ma³ych, utrzymuj¹cych liczne miejsca pracy firm i u³atwiæ powstawanie nowych przedsiêbiorstw. Dzia³ania wynikaj¹ce z takiego podejœcia okreœlane s¹ jako proces z Cardiff . Na szczycie UE w Kolonii (w czerwcu 1999 r.) uzgodniono Europejski Pakt na Rzecz Zatrudnienia, który ma stwarzaæ dogodn¹ platformê dialogu wszystkich stron zaangasowanych w konstruowanie i realizacjê polityki makroekonomicznej, z myœl¹ o pobudzeniu wzrostu gospodarczego i procesu tworzenia nowych miejsc pracy. Pakt zwraca uwagê na potrzebê odpowiednio zrósnicowanej, zrównowasonej polityki makroekonomicznej, w tym polityki finansowej, która musi uwzglêdniaæ rygory stabilizacji wynikaj¹ce z Unii Gospodarczej i Walutowej, a zarazem kierowaæ fundusze publiczne na inwestycje oraz tworzenie konkurencyjnych miejsc pracy; utrzymywanie podwysek p³ac w odpowiedniej proporcji do wzrostu wydajnoœci; politykê pieniêsn¹ ukierunkowan¹ na stabilnoœæ cen. Podkreœlono tes potrzebê œcis³ego dialogu na tematy zwi¹zane z polityk¹ fiskaln¹ i pieniêsn¹ pomiêdzy partnerami spo³ecznymi
a w³adzami. Dzia³ania podejmowane na podstawie tych za³oseñ okreœlone s¹ jako proces z Kolonii. Odby³ siê szczyt UE w marcu 2000 roku, w Lizbonie poœwiêcony zatrudnieniu, reformom gospodarczym i spójnoœci spo³ecznej. Rada Europejska przyjê³a na nim strategiczny cel na nadchodz¹c¹ dekadê: wykorzystanie zachodz¹cych zmian technologicznych na rzecz uzyskania przez gospodarkê europejsk¹ maksymalnej konkurencyjnoœci i szybkiego tempa wzrostu (co najmniej 3%. rocznie), tak aby stworzyæ dogodne warunki do pe³nego zatrudnienia i zwiêkszenia stopnia regionalnej spójnoœci
w UE. Rada Europejska uzna³a za mosliwe zwiêkszenie do 2010 r. œredniej stopy zatrudnienia w Unii Europejskiej z obecnych 61%. do 70%., a wœród kobiet
z 51% obecnie do ponad 60% .

Podstawowym celem EFS jest wspieranie walki z bezrobociem oraz pomoc
w rozwoju zasobów ludzkich krajów Unii Europejskiej. S³usy osi¹gniêciu spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia. Œrodki pochodz¹ce
z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego daj¹ mosliwoœæ wsparcia zarówno osób pracuj¹cych poprzez podnoszenie ich kwalifikacji zawodowych czy nawet ich zmianê, jak równies zapewnienie pomocy osobom, które bez dodatkowego wsparcia nie mog¹ pokonaæ barier zwi¹zanych z dostêpem do rynku pracy. Europejski Fundusz Spo³eczny jest g³ównym instrumentem wspieraj¹cym dzia³ania podejmowane w ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz rocznych Wytycznych w sprawie zatrudnienia. Dziêki œrodkom z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego (EFS) administracja polska wzmacnia swoj¹ zdolnoœæ do wype³niania misji publicznej w sposób nowoczesny i praktyczny. Wsparcie z EFS stwarza takse dogodne warunki rozwojowe dla instytucji spo³eczeñstwa obywatelskiego maj¹cego aktywny wp³yw na sprawy publiczne [26].

Priorytety EFS realizowane s¹ w ramach piêciu obszarów wsparcia, które okreœlaj¹ zakres dzia³añ mog¹cych otrzymaæ wsparcie ze strony EFS. Obejmuj¹: aktywn¹ politykê rynku pracy:

- przeciwdzia³anie i zapobieganie bezrobociu,

- przeciwdzia³anie zjawisku d³ugotrwa³ego bezrobocia zarówno wœród mêsczyzn, jak
i kobiet,

-u³atwianie ponownej integracji d³ugotrwale bezrobotnych z rynkiem pracy, a takse wspieranie integracji zawodowej ludzi m³odych oraz osób powracaj¹cych na rynek pracy po okresie nieobecnoœci na nim.

- ograniczenie zjawiska marginalizacji spo³ecznej i przygotowanie osób narasonych na wykluczenie spo³eczne do wejœcia na rynek pracy,

- utrzymanie zatrudnienia lub powrotu do czynnego sycia zawodowego( dla osób, które ze wzglêdu na trudn¹ sytuacjê syciow¹ nie potrafi¹ samodzielnie odnaleŸæ siê na rynku pracy, nie potrafi¹ rozwi¹zaæ osobistych, spo³ecznych i zawodowych problemów korzystaj¹c d³ugotrwale w sposób bierny ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej).

- u³atwienie i polepszenie dostêpu do rynku pracy oraz integracjê z rynkiem

- podwysszenie i utrzymanie potencja³u zatrudnieniowego osób,

- promowanie mobilnoœci zawodowej, poprzez zwiêkszanie dostêpu do szkoleñ zawodowych, edukacji oraz doradztwa.

- promocja wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do adaptacji do zmiennych warunków rynku pracy kadry pracowniczej,

- popieranie innowacyjnoœci i potencja³u adaptacyjnego w zakresie organizacji pracy,

rozwijanie przedsiêbiorczoœci oraz warunków sprzyjaj¹cych tworzeniu miejsc pracy
i podwysszaniu kwalifikacji,

- rozwój potencja³u ludzkiego w sferze badañ, nauki i technologii. Zwiêkszanie dostêpu
i uczestnictwa kobiet na rynku pracy w³¹cznie z mosliwoœci¹ rozwijania kariery zawodowej,

- zwiêkszenie dostêpu kobiet do nowych miejsc pracy,

- pomoc w uruchamianiu dzia³alnoœci gospodarczej,

- dzia³ania zak³adaj¹ce zmniejszenie dysproporcji, których podstaw¹ jest dyskryminacja ze wzglêdu na p³eæ zarówno w ramach pionowych, jak i poziomych struktur rynku pracy[27].

Dzia³ania w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego nastawione s¹ przede wszystkim na: edukacjê i szkolenia zawodowe; pomoc w zatrudnieniu, rozwój nauk i badañ nad zagadnieniami objêtymi przez EFS; tworzenie miejsc pracy, poprawê systemu edukacji
i szkoleñ, modernizowanie us³ug zatrudnienia; integrowanie systemu edukacji ze œwiatem pracy; tworzenie systemów przewidywania potrzeb w zakresie kwalifikacji pos¹danych na rynku pracy. Zapewnienie œwiadczeñ dodatkowych dla osób, które bior¹ udzia³
w organizowanych programach, a które maj¹ na utrzymaniu inne osoby; rozwój dodatkowych umiejêtnoœci; podwysszanie œwiadomoœci spo³ecznej; rozpowszechnianie niezbêdnych informacji o rynku pracy[28].

Ponadto, w ramach EFS wspierane s¹ kwestie horyzontalne (wspólne dla ca³ego obszaru Unii i jej poszczególnych cz³onków) dotycz¹ce rozwoju lokalnego, równoœci szans, rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego oraz zrównowasonego rozwoju. Podejmowane dzia³ania z zakresu rozwoju lokalnego maj¹ przyczyniæ siê, miêdzy innymi, do wzmocnienia wiêzi wewnêtrznej wspólnot lokalnych, poprawy jakoœci sycia spo³ecznoœci oraz zwiêkszenia zaangasowania mieszkañców i w³adz lokalnych w rozwój spo³eczno-gospodarczy regionu poprzez realizacjê dzia³añ opartych na zasadzie partnerstwa[29]. Kwestia równoœci szans stanowi istotny element wszystkich realizowanych dzia³añ. Odnosi siê ona w szczególnoœci do promowania równych szans kobiet i mêsczyzn na rynku pracy, do wyrównywania szans edukacyjnych i szans na rynku pracy osób narasonych na wykluczenie spo³eczne, osób zamieszka³ych na terenach wiejskich oraz osób niepe³nosprawnych . Rozwój spo³eczeñstwa informacyjnego oznacza dzia³ania skierowane na podwysszenie poziomu technologicznego poprzez podnoszenie umiejêtnoœci korzystania z nowoczesnych technik informacyjno-komunikacyjnych, aktualizowanie wiedzy o nowoczesnych formach zarz¹dzania i organizacji pracy oraz podwysszanie poziomu wykszta³cenia spo³eczeñstwa .

Program Operacyjny Kapita³ Ludzki

Zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO) ca³oœæ interwencji Europejskiego Funduszu Spo³ecznego w Polsce na lata 2007-2013 zosta³a ujêta
w ramach Programu Operacyjnego Kapita³ Ludzki, którego celem jest umosliwienie pe³nego wykorzystania potencja³u zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia adaptacyjnego przedsiêbiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykszta³cenia spo³eczeñstwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia spo³ecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych pañstwa .

Termin „kapita³ ludzki” przyjêto jako najpe³niej oddaj¹cy istotê kompleksowego wsparcia przewidzianego do realizacji w ramach Programu Operacyjnego, którego cele s¹ œciœle zwi¹zane z rozwojem potencja³u cz³owieka zarówno w jego wymiarze indywidualnym, jak i spo³ecznym. Termin „kapita³ ludzki” jest pojêciem oznaczaj¹cym zasób wiedzy, umiejêtnoœci oraz potencja³u zawartego w kasdym cz³owieku i spo³eczeñstwie jako ca³oœci, okreœlaj¹cym zdolnoœci do pracy, adaptacji do zmian w otoczeniu oraz mosliwoœci tworzenia nowych rozwi¹zañ. W bezpoœredniej korelacji z kapita³em ludzkim pozostaje kapita³ spo³eczny, oznaczaj¹cy zasoby umiejêtnoœci, informacji, kultury, wiedzy i kreatywnoœci jednostek oraz zwi¹zki pomiêdzy ludŸmi i organizacjami. Przy czym podkreœliæ nalesy, is kapita³ spo³eczny nie jest tylko prost¹ sum¹ kapita³ów jednostek, ale jest takse kreowany przez instytucje oraz pomnasany przez ich zdolnoœæ do wspó³dzia³ania[33].

Program Operacyjny Kapita³ Ludzki stanowi odpowiedŸ na wyzwania, jakie przed pañstwami cz³onkowskimi stawia odnowiona Strategia Lizboñska. Wyzwania te obejmuj¹: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie wiêkszej liczby trwa³ych miejsc pracy. Zgodnie z celami okreœlonymi w odnowionej Strategii Lizboñskiej oraz celami polityki spójnoœci Unii Europejskiej, wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapita³u ludzkiego
i spo³ecznego stanowi istotny czynnik przyczyniaj¹cy siê do pe³niejszego wykorzystania zasobów pracy oraz wspieraj¹cy wzrost konkrecyjnoœci gospodarki. Poziom zatrudnienia, stopieñ integracji spo³ecznej czy budowa spo³eczeñstwa opartego na wiedzy s¹ czynnikami oddzia³uj¹cymi na rozwój spo³eczno- gospodarczy . Cele Programu zosta³y zdefiniowane zgodnie z zasad¹ strategicznego podejœcia. Zasada ta polega na koncentracji wsparcia na kluczowych obszarach i najwasniejszych problemach wymagaj¹cych interwencji w zakresie zatrudnienia oraz podnoszenia jakoœci kapita³u ludzkiego. Jednoczeœnie kompleksowy charakter wsparcia zosta³ zaplanowany taki sposób, aby umosliwiæ odpowiednie rozszerzenie zakresu dostêpnej pomocy, zgodnie ze specyfik¹ problemów wystêpuj¹cych na polskim rynku pracy .

Program Operacyjny Kapita³ Ludzki sk³ada siê z 9 Priorytetów, realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym.

Priorytety realizowane centralnie to:

Priorytet I- Zatrudnienie i integracja spo³eczna,

Priorytet II-Rozwój zasobów ludzkich i potencja³u adaptacyjnego przedsiêbiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracuj¹cych,

Priorytet III- Wysoka jakoœæ systemu oœwiaty,

Priorytet IV- Szkolnictwo wyssze i nauka,

Priorytet V- Dobre zarz¹dzanie,

Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to:

Priorytet VI- Rynek pracy otwarty dla wszystkich,

Priorytet VII- Promocja integracji spo³ecznej,

Priorytet VIII- Regionalne kadry gospodarki, Priorytet IX- Rozwój wykszta³cenia
i kompetencji w regionach[36].

1.4 G³ówne zasady projektów systemowych Oœrodków Pomocy Spo³ecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapita³ Ludzki 2007-2013

Zatwierdzony przez Komisjê Europejsk¹ w dniu 28 wrzeœnia 2007 roku Program Operacyjny Kapita³ Ludzki zawiera Priorytet VII- Promocja integracji spo³ecznej obejmuj¹cy dzia³ania z zakresu polityki integracji spo³ecznej, którego celem jest zapewnienie równego dostêpu do zatrudnienia osobom wykluczonym, zagrosonym wykluczeniem spo³ecznym oraz dyskryminowanym na rynku pracy, a takse podwysszenie ich statusu zawodowego
i spo³ecznego, poprzez przygotowanie ich do wejœcia na rynek pracy .

Zgodnie ze Szczegó³owym Opisem Priorytetów Programu Operacyjnego Kapita³ Ludzki – Priorytet VII sk³ada siê z trzech Dzia³añ obejmuj¹cych trzy typy projektów systemowych i trzy typy projektów konkursowych:

w Dzia³aniu 7.1 – Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji realizowane s¹ nastêpuj¹ce projekty systemowe: w zakresie rozwoju i upowszechnienia aktywnej integracji przez oœrodki pomocy spo³ecznej, w zakresie rozwoju i upowszechnienia aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie, w zakresie podnoszenia kwalifikacji kadr pomocy
i integracji spo³ecznej oraz specjalistycznego doradztwa, którego beneficjentem systemowym s¹ regionalne oœrodki polityki spo³ecznej .W Dzia³aniu 7.2 - Przeciwdzia³anie wykluczeniu spo³ecznemu i wzmocnieniu sektora ekonomii spo³ecznej realizowane s¹ dwa typy projektów konkursowych: projekt konkursowy w zakresie aktywizacji zawodowej i spo³ecznej osób zagrosonych wykluczeniem spo³ecznym oraz wsparcia podmiotów ekonomii spo³ecznej.
W Dzia³aniu 7.3 – Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji realizowane s¹ projekty konkursowe w zakresie inicjatyw lokalnych na rzecz aktywnej integracji .

W Polsce ryzyko wykluczenia i sfera ubóstwa dotyczy przede wszystkim rodzin, których cz³onkowie wywodz¹ siê z grup znajduj¹cych siê w szczególnej sytuacji na rynku pracy i borykaj¹ siê z problemem bezrobocia. Dlatego tes niezbêdne s¹ dzia³ania ukierunkowane przede wszystkim na zwiêkszenie szans w znalezieniu zatrudnienia przez wspomniane grupy, wyrównywanie deficytów wynikaj¹cych z braku dostêpu do okreœlonych dóbr i us³ug, braku posiadanych kwalifikacji, czy tes z innych deficytów wynikaj¹cych z braku dostêpu do okreœlonych dóbr i us³ug, braku posiadanych kwalifikacji, czy tes innych czynników powoduj¹cych ograniczenie szans okreœlonych grup spo³ecznych na równoprawny
z wiêkszoœci¹ spo³eczeñstwa udzia³ w syciu spo³ecznym i zawodowym .

Wasnym elementem wsparcia w ramach Priorytetu VII jest eliminowanie rósnego rodzaju barier (organizacyjnych, prawnych czy psychologicznych), na jakie napotykaj¹ osoby zagrosone wykluczeniem spo³ecznym, borykaj¹ce siê z problemem dyskryminacji na rynku pracy. Problem ten dotyczy przede wszystkim osób niepe³nosprawnych, d³ugotrwale bezrobotnych czy opuszczaj¹cych placówki wychowawcze i penitencjarne oraz kobiet, postrzeganych stereotypowo przez pracodawców i otoczenie spo³eczne jak pracownicy mniej dyspozycyjni oraz mobilni zawodowo. Poniewas niektóre grupy osób zagrosone wykluczeniem spo³ecznym mog¹ byæ wspierane zarówno przez instytucje pomocy spo³ecznej, jak równies publiczne s³usby zatrudnienia, przyjêto za³osenie, se osoby korzystaj¹ z us³ug sytemu pomocy spo³ecznej, bêd¹ otrzymywa³y wsparcie za jego poœrednictwem, natomiast pomoc w readaptacji zawodowej i dostêpie do rynku pracy wobec tych osób, które nie s¹ klientami pomocy spo³ecznej œwiadczyæ bêd¹ instytucje rynku pracy[41]. Ponadto szczególny nacisk w ramach Priorytetu VII k³adzie siê na realizacjê wsparcia na rzecz mieszkañców obszarów wiejskich, gdzie poziom rozwoju spo³eczno gospodarczego jest znacznie nisszy nis w oœrodkach zurbanizowanych, w wyniku, czego wystêpuj¹ liczne bariery nie tylko w dostêpie do infrastruktury, lecz równies w mosliwoœciach podnoszenia kwalifikacji czy korzystania z us³ug spo³ecznych. W zwi¹zku z tym wspierane bêd¹ inicjatywy ukierunkowane na podnoszenie zdolnoœci do zatrudnienia, zwiêkszenie mobilnoœci i aktywnoœci spo³ecznej mieszkañców
i rozwój lokalnych inicjatyw na obszarach wiejskich, w celu zrósnicowañ pomiêdzy tymi obszarami a oœrodkami miejskimi. W celu zapewnienia w³aœciwych warunków dla realizacji przez instytucje pomocy i integracji spo³ecznej zadañ z zakresu aktywnej integracji, niezbêdne jest stworzenie– równies na poziomie regionalnym – mosliwoœci podnoszenia kwalifikacji kadr i potencja³u organizacyjnego powi¹zanego œciœle ze specyfik¹ realizowanych przez nie zadañ, g³ównie poprzez szkolenia kursy realizowane w formach pozaszkolnych oraz upowszechnianie pracy socjalnej i aktywnej integracji w œrodowisku lokalnym .

Beneficjentami projektu, czyli jednostkami realizuj¹cymi projekt s¹ nastêpuj¹ce podmioty: W poddzia³aniu 7.1.1 – gminne jednostki organizacyjne – oœrodki pomocy spo³ecznej, dzia³aj¹ce na rzecz aktywizacji osób: bezrobotnych i/lub, nieaktywnych zawodowo/lub zatrudnionych, zagrosonych wykluczeniem spo³ecznym, które jednoczeœnie s¹ osobami w wieku aktywnoœci zawodowej (15-64 lata), korzystaj¹cymi ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej w rozumieniu przepisów o pomocy spo³ecznej ( przez osoby korzystaj¹ce ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej rozumie siê osoby otrzymuj¹ce zarówno œwiadczenia pieniêsne – zasi³ki i/lub niepieniêsne z Oœrodka Pomocy Spo³ecznej na przyk³ad praca socjalna)[43].

Projekt systemowy jest skierowany do wszystkich osób wysej wymienionych, z tym, se kwalifikowalnoœæ uczestnictwa tych osób potwierdzona jest na podstawie: rodzinnego wywiadu œrodowiskowego, innego dokumentu przyjêtego przez beneficjenta, oœwiadczenia osoby o niekorzystaniu z tego samego typu wsparcia w innych dzia³aniach i Priorytetach
w okresie realizacji projektu systemowego, w którym bierze udzia³, kwalifikowalnoœæ uczestnictwa osób, okreœlana jest na podstawie oœwiadczenia pracownika realizuj¹cego kontrakt socjalny[44]. Dzia³ania w zakresie aktywnej integracji realizowane samodzielnie prowadzone s¹ przez pracownika oœrodka pomocy spo³ecznej. W tym przypadku pracownik przygotowuje projekt kontraktu socjalnego, programu aktywnoœci lokalnej, który w zakresie ram finansowych akceptowany jest przez kierownika oœrodka pomocy spo³ecznej . Podstaw¹ udzia³u beneficjenta w projekcie systemowym przy spe³nieniu wymogów merytorycznych, organizacyjnych i finansowych, jest przygotowanie wniosku o dofinansowanie projektu. Projekt zawarty we wniosku obejmuje merytorycznie: formy aktywnej integracji –adresowane do klientów pomocy spo³ecznej zagrosonych wykluczeniem spo³ecznym oraz upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej adresowany do oœrodków pomocy spo³ecznej i ich pracowników. Wniosek mose obejmowaæ wy³¹cznie formy aktywnej integracji, b¹dŸ formy aktywnej integracji oraz upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej. Nie jest mosliwa realizacja projektu, obejmuj¹cego wy³¹cznie upowszechnianie aktywnej integracji .

Beneficjenci realizuj¹ czêœæ projektu systemowego w Poddzia³aniu 7.1.1 w zakresie rozwoju form aktywnej integracji za pomoc¹ nastêpuj¹cych narzêdzi: kontrakt socjalny oraz program aktywnoœci lokalnej . W niniejszej pracy przedstawiê narzêdzie, które by³o usywane do realizacji projektu systemowego Program aktywizacji spo³ecznej i zawodowej – Czas na aktywnoœæ w „Grodzie Kingi” a mianowicie kontrakt socjalny.

Podstaw¹ prawn¹ realizacji kontraktu socjalnego jest art. 108 ustawy o pomocy spo³ecznej . Kontrakt socjalny jest pisemn¹ umow¹ pomiêdzy osob¹ korzystaj¹c¹ ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej a pracownikiem socjalnym, maj¹c¹ na celu okreœlenie sposobu wspó³dzia³ania w rozwi¹zywaniu problemów osoby znajduj¹cej siê w trudnej sytuacji syciowej, umosliwienia aktywizacji spo³eczno - zawodowej oraz przeciwdzia³ania wykluczeniu spo³ecznemu. Kontrakt socjalny przewiduje wzajemne zobowi¹zania stron,
w tym mosliwoœci zastosowania: zasi³ków i pomocy w naturze, pracy socjalnej, prac spo³ecznie usytecznych, instrumentów aktywnej integracji, dzia³añ o charakterze œrodowiskowym. Kontrakty przewiduj¹ce wy³¹cznie zasi³ki i pomoc w naturze oraz pracê socjaln¹ lub wy³¹cznie pracê socjaln¹ s¹ traktowane, jako realizowane poza projektem.
W przypadku realizacji projektu obowi¹zkowe jest zastosowanie, co najmniej trzech instrumentów aktywnej integracji. Zastosowanie instrumentów aktywizacji zawodowej, spo³ecznej, edukacyjnej lub zdrowotnej. Zasi³ki i pomoc w naturze w ramach kontraktu mog¹ byæ udzielone zgodnie z przepisami o pomocy spo³ecznej . Praca socjalna w ramach kontraktu socjalnego oznacza dzia³ania realizowane przez pracownika socjalnego, maj¹ce na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolnoœci do funkcjonowania w spo³eczeñstwie poprzez pe³nienie odpowiednich ról spo³ecznych oraz tworzenie warunków sprzyjaj¹cych temu celowi. Instrumenty aktywnej integracji w ramach kontraktu socjalnego oznaczaj¹ zespó³ instrumentów o charakterze aktywizacyjnym. Dzia³ania o charakterze œrodowiskowym to inicjatywy integracyjne obejmuj¹ce: przygotowanie i wsparcie dzia³añ indywidualnych i programów œrodowiskowych, np. spotkania z grupami docelowymi, edukacjê spo³eczn¹ i obywatelsk¹, w tym organizowanie spotkañ, konsultacji, dzia³añ edukacyjnych i debat spo³ecznych dla mieszkañców organizowanie i inspirowanie udzia³u mieszkañców w imprezach i spotkaniach szczególnoœci o charakterze integracyjnym, edukacyjnym, kulturalnym, sportowym, ekologicznym, czy turystycznym, inne instrumenty dzia³ania o charakterze integracyjnym wynikaj¹ce np.
z ustawy o wychowaniu w trzeŸwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholizmowi, o przeciwdzia³aniu narkomanii, rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych .

Zakoñczenie udzia³u w kontrakcie socjalnym, powinno przyczyniæ siê do wzrostu kompetencji syciowych i umiejêtnoœci spo³eczno-zawodowych odbiorcy tych dzia³añ, umosliwiaj¹c powrót do sycia spo³ecznego, w tym docelowo powrót na rynek pracy
i aktywizacjê zawodow¹. Zakoñczenie udzia³u w projekcie systemowym oznacza: zakoñczenie przez dan¹ osobê udzia³u w formach wsparcia przewidzianych dla tej osoby zgodnie z zaplanowan¹ w projekcie „œciesk¹ reintegracji”, zakoñczenie przez dan¹ osobê udzia³u w formach wsparcia przed zakoñczeniem „œcieski reintegracji” wskutek uzyskania zatrudnienia, które realizuje cele projektu .

W ramach realizacji kontraktów socjalnych mosna zastosowaæ i finansowaæ zestaw instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, maj¹cych doprowadziæ do przywrócenia osób wykluczonych na rynek pracy oraz do ich integracji ze spo³eczeñstwem, poprzez przywrócenie im zdolnoœci lub mosliwoœci zatrudnienia, uzyskanie wsparcia dochodowego oraz wyeliminowanie przeszkód napotykanych przez osoby i rodziny w procesie dostêpu do praw i us³ug spo³ecznych, a przez to wspieraj¹cych ich powrót do zatrudnienia lub innej pracy

zarobkowej. Zestaw ten nazywa siê zbiorczo - instrumentami aktywnej integracji.

Instrumenty aktywnej integracji podzielone s¹ na cztery grupy:

1. Instrumenty aktywizacji zawodowej: uczestnictwo w zajêciach Centrum Integracji Spo³ecznej, uczestnictwo w zajêciach Klubu Integracji Spo³ecznej, dofinansowanie usamodzielnienia ekonomicznego lub zmiany miejsca zamieszkania, us³ugi wspieraj¹ce aktywizacjê zawodow¹: organizacja i finansowanie us³ug wspieraj¹cych, w tym: trenera pracy, doradcy zawodowego.

2. Instrumenty aktywizacji edukacyjnej: skierowanie i sfinansowanie zajêæ szkolnych, zwi¹zanych z uzupe³nieniem wykszta³cenia na poziomie podstawowym, gimnazjalnym, ponadgimnazjalnym lub policealnym, skierowanie i sfinansowanie zajêæ w ramach kszta³cenia ustawicznego, maj¹cych na celu uzyskanie zawodu lub przygotowania zawodowego skierowanie i sfinansowanie zajêæ w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejêtnoœci zawodowych, organizacja i sfinansowanie us³ug wspieraj¹cych aktywizacjê edukacyjn¹ (np. brokera edukacyjnego), sfinansowanie czêœci kosztów nauki na poziomie wysszym dla osób opuszczaj¹cych placówki opiekuñczo-wychowawcze lub inne formy opieki zastêpczej .

3. Instrumenty aktywizacji zdrowotnej: skierowanie i sfinansowanie badañ profilaktycznych lub specjalistycznych w zwi¹zku z mosliwoœci¹ podjêcia zatrudnienia, skierowanie
i sfinansowanie terapii psychologicznej, rodzinnej lub psychospo³ecznej dla rodzin lub osób, skierowanie i sfinansowanie programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób stosuj¹cych przemoc w rodzinie, o którym mowa w przepisach o przeciwdzia³aniu przemocy w rodzin skierowanie i sfinansowanie programu psychoterapii w zak³adzie lecznictwa odwykowego
w przypadku osób uzalesnionych od alkoholu, w rozumieniu przepisów o wychowaniu
w trzeŸwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholizmowi, skierowanie i sfinansowanie programu terapeutycznego w zak³adzie opieki zdrowotnej dla osób uzalesnionych od narkotyków lub innych œrodków odurzaj¹cych w rozumieniu przepisów o przeciwdzia³aniu narkomanii, sfinansowanie czêœci kosztów turnusów rehabilitacyjnych, kosztów zespo³ów æwiczeñ fizycznych usprawniaj¹cych psychoruchowo lub zajêæ rehabilitacyjnych, zgodnie
z potrzebami osób niepe³nosprawnych .

4. Instrumenty aktywizacji spo³ecznej: organizowanie i finansowanie uczestnictwa
w oœrodkach dziennego wsparcia, œwietlicach i klubach, o których mowa w przepisach pomocy spo³ecznej oraz przepisach o wychowaniu w trzeŸwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholizmowi, koszty vouchera (talonu) na samodzielny zakup us³ug spo³ecznych dokonywanego przez osobê bêd¹c¹ stron¹ kontraktu socjalnego lub inn¹ form¹ dzia³añ – objêt¹ dzia³aniami aktywnej integracji, jako dzia³anie s³us¹ce usamodzielnieniu klienta pomocy spo³ecznej, organizacja i finansowanie us³ug wspieraj¹cych osoby niepe³nosprawne, w tym kosztów zatrudnienia t³umacza osoby g³uchoniemej, przewodnika osoby niewidomej, asystenta osoby niepe³nosprawnej, organizacja i finansowanie us³ug wspieraj¹cych animacjê lokaln¹, w tym kosztów zatrudnienia animatora lokalnego, lidera klubu integracji spo³ecznej, streetworkera, organizacja i finansowanie us³ug wsparcia i aktywizacji rodzin marginalizowanych w tym kosztów zatrudnienia asystenta rodzinnego, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc
w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej dla osób, osób opuszczaj¹cych placówki opiekuñczo-wychowawcze i rodziny zastêpcze oraz bezdomnych, organizacja i finansowanie kosztów wolontariatu, zgodnie z przepisami o dzia³alnoœci posytku publicznego i o wolontariacie oraz kosztów zatrudnienia osoby prowadz¹cej klub wolontariuszy, organizacja i finansowanie uczestnictwa w grupach i klubach samopomocowych w tym kosztów zatrudnienia osoby prowadz¹cej klub lub grupê, organizacja i finansowanie treningów kompetencji i umiejêtnoœci spo³ecznych, w tym kosztów zatrudnienia i dzia³ania osoby prowadz¹cej klub lub grupê, organizacja
i finansowanie poradnictwa specjalistycznego, interwencji kryzysowej, mediacji rodzinnej oraz udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach, s³us¹ce przywróceniu samodzielnoœci syciowej, w tym powrotu na rynek pracy, organizacja i finansowanie poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego w zakresie podniesienia kompetencji syciowych
i umiejêtnoœci spo³eczno-zawodowych umosliwiaj¹cych docelowo powrót do sycia spo³ecznego, w tym powrót na rynek pracy i aktywizacjê zawodow¹ .

1.5 Wykluczenie spo³eczne

Pojêcie wykluczenia spo³ecznego wyros³o w krêgu kultury francuskiej
i francuskiej myœli spo³ecznej, dla której kluczowe znaczenie mia³y m.in. prace Jana Jakuba Rousseau i Emila Durkheima . Na prze³omie lat dziewiêædziesi¹tych przekroczy³o granice Francji i wesz³o, jak siê wydaje na trwa³e, do powszechnego dyskursu publicznego: politycznego, naukowego, publicystycznego. W znacznej mierze sta³o siê to za spraw¹ struktur miêdzynarodowych, w tym Rady Europy i Unii Europejskiej . Pojêcie wykluczenia spo³ecznego nie znalaz³oby uznania, gdyby nie jego usytecznoœæ w konceptualizowaniu zjawisk spo³ecznych – form deprywacji spo³ecznej, które pojawi³y siê w ostatnich dekadach ubieg³ego wieku w spo³eczeñstwach Zachodu. Katalog wchodz¹cych tu zjawisk i kategorii spo³ecznych jest bardzo szeroki i zrósnicowany. Pojêcie wykluczenia mosna odnieœæ nie tylko do biednych, ale takse do: niepe³nosprawnych fizycznie i umys³owo, przysz³ych samobójców, ludzi starych, dzieci – ofiar przemocy, uzalesnionych, m³odziesy niedostosowanej spo³ecznie, samotnych rodziców, rodzin wieloproblemowych, osób aspo³ecznych i spo³ecznie niedopasowanych . Prócz wysej wymienionych kategorii spo³ecznych pod pojêciem wykluczenia spo³ecznego kryj¹ siê inne kategorie spo³eczne s¹ to: bezrobotni, niepe³nosprawni, analfabeci, bezrolni, wiêŸniowie i osoby z przesz³oœci¹ kryminaln¹, m³odzi ludzie bez kwalifikacji, kobiety, imigranci, rósnego typu mniejszoœci, rezydenci najbardziej zaniedbanych obszarów miast, klienci pomocy spo³ecznej, osoby syj¹ce ponisej progu absolutnego ubóstwa (np. bezdomni), osoby stygmatyzowane jako dewianci ze wzglêdu na swój styl sycia, osoby spo³ecznie izolowane i w koñcu osoby spo³ecznie zdegradowane . Nalesy zauwasyæ, is zjawiska wykluczenia nie mosna traktowaæ jako zupe³nie nowej problematyki socjologicznej. Istnieje zgoda, by w odniesieniu do kwestii marginalizacji, marginalnoœci, ekskluzji spo³ecznej uznaæ pioniersk¹ rolê „szko³y chicagowskiej”, a szczególnoœci R. Parka i jego ucznia E. Stonequista. W polskiej tradycji socjologicznej zas³usone miejsce zajmuje koncepcja „ludzi zbêdnych” S. Czarnowskiego . W latach dziewiêædziesi¹tych zasiêg pojêcia ekskluzji by³ duso szerszy nis u wymienionych wysej autorów. Przez ekskluzjê (marginalizacjê) spo³eczn¹ na ogó³ rozumie siê wy³¹czenie poza margines g³ównego nurtu sycia spo³ecznego. Wy³¹czeniem, z czego jest, zatem ekskluzja? W tym kontekœcie definiuje siê wykluczenie spo³eczne jako niepowodzenia
w obszarze: systemu demokratycznego i prawnego promuj¹cych integracjê obywatelsk¹, rynku pracy promuj¹cego integracjê gospodarcz¹, systemu pañstwa opiekuñczego promuj¹cego integracjê spo³eczn¹, rodziny i spo³ecznoœci lokalnej promuj¹cych integracjê interpersonaln¹ . Zdaniem innego autora istniej¹ cztery podstawowe wymiary marginalizacji: wy³¹czenie z aktywnoœci zawodowej – bezrobocie, wy³¹czenie z konsumpcji – niedostatek, ubóstwo, wy³¹czenie ze spo³ecznoœci „normalnych ”- samotnoœæ, wy³¹czenie z mechanizmów wp³ywu w³adzy – marginalizacja kulturowa . Wobec wieloœci pojêæ, nalesy dodaæ, ogólnikowoœci istniej¹cych definicji, mosna okreœliæ ekskluzjê spo³eczn¹ przez identyfikacjê tych tematów i w¹tków, które s¹ wspólne dla rósnych podejœæ. Po pierwsze, zatem ekskluzjê spo³eczn¹ traktujê siê zarówno jako pewien stan, rezultat albo konsekwencje zmian spo³ecznych oraz jako proces. Po drugie, w wielu definicjach podkreœla siê, se „ekskluzja spo³eczna” odnosi siê do nowych zjawisk spo³ecznych: nowej biedy, nowych roz³amów
i wymiarów nierównoœci spo³ecznych, a nowe zjawiska wymagaj¹ nowych terminów. Po trzecie, istnieje doœæ powszechna zgoda, by wi¹zaæ ekskluzjê spo³eczn¹ z zasadniczymi przemianami gospodarczymi, które w ostatnich dwóch - trzech dekadach pojawi³y siê na szczeblu Regionalnym, narodowym i miêdzynarodowym . Po czwarte, wykluczenie spo³eczne postrzegane jest jako zjawisko pluralistyczne, wielowymiarowe.

Do najwasniejszych wymiarów ekskluzji nales¹ wykluczenia: z rynku pracy
– d³ugotrwa³e bezrobocie, ekonomiczne- ubóstwo pojmowane w relacji do spo³ecznej
i kulturowej wartoœci standardów sycia, kulturowe – dominuj¹ce wzory wartoœci i zachowañ maj¹ wy³¹czaj¹cy efekt wobec tych, którzy s¹ przywi¹zani do innych wzorów i je praktykuj¹, przez izolacjê – kontakty i stosunki spo³ecznej oraz tossamoœæ grupowa wy³¹cznie w obrêbie zmarginalizowanych i naznaczonych, przestrzenne- specyficzne obszary miasta lub regionu zajête przez wykluczonych, instytucjonalne – odwrót od inkluzyjnych warunków dostêpu do instytucji opiekuñczych i bezpoœrednie wykluczenie z dostêpu do us³ug publicznych takich jak szko³y. Po pi¹te, wskazuje siê, se ekskluzja spo³eczna ma czêsto kumulatywny charakter: chodzi tu o to, se poszczególne wymiary wykluczenia spo³ecznego nak³adaj¹ siê na siebie, wzajemnie wzmacniaj¹ i w nastêpstwie generuj¹ nowe. Po szóste, wielu autorów utossamia ekskluzjê spo³eczn¹ z pojêciem underclass, oraz wi¹se ze zjawiskiem segregacji i segmentacji przestrzeni, zw³aszcza miejskiej i tworzenia siê zamkniêtych enklaw deprywacji i dostatku .

Wykluczenie spo³eczne jest powi¹zane z wystêpowaniem ubóstwa. Nie da siê jednak postawiæ znaku równoœci miêdzy zjawiskiem ubóstwa a wykluczeniem spo³ecznym . Pojêcie to nalesy traktowaæ jako termin komplementarny. Ubóstwo jest, bowiem jednym z czynników oraz wyników wykluczenia spo³ecznego, mose byæ, zatem przyczyn¹, jak
i efektem . Zjawisko wykluczenia spo³ecznego jest trudno definiowalne. Mamy, bowiem do czynienia z kilkoma nak³adaj¹cymi siê wymiarami marginalizacji. Wykluczenie spo³eczne, które – najproœciej ujmuj¹c - polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i spo³ecznie akceptowanej drogi syciowej lub wypadaniu z niej, dotyczy osób, rodzin lub grup ludnoœci, które: syj¹ w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (ubóstwo materialne), zostaj¹ dotkniête niekorzystnymi procesami spo³ecznymi, wynikaj¹cymi z masowych
i dynamicznych zmian rozwojowych, np. dezindustrializacji, kryzysów, gwa³townego upadku brans czy regionów, nie zosta³y wyposasone w kapita³ syciowy umosliwiaj¹cy im: normaln¹ pozycjê spo³eczn¹, odpowiedni poziom kwalifikacji, wejœcie na rynek pracy lub za³osenie rodziny, co dodatkowo utrudnia dostosowywanie siê do zmieniaj¹cych siê warunków spo³ecznych i ekonomicznych, nie posiadaj¹ dostêpu do odpowiednich instytucji pozwalaj¹cych na wyposasenie w kapita³ syciowy, jego rozwój i pomnasanie, co ma miejsce w wyniku niedorozwoju tych instytucji spowodowanego brakiem priorytetów, brakiem œrodków publicznych, nisk¹ efektywnoœci¹ funkcjonowania, doœwiadczaj¹ przejawów dyskryminacji, zarówno wskutek niedorozwoju w³aœciwego ustawodawstwa, jak
i kulturowych uprzedzeñ oraz stereotypów, posiadaj¹ cechy utrudniaj¹ce im korzystanie
z powszechnych zasobów spo³ecznych ze wzglêdu na zaistnienie: niesprawnoœci, uzalesnienia, d³ugotrwa³ej choroby albo innych cech indywidualnych, s¹ przedmiotem niszcz¹cego dzia³ania innych osób, np.: przemocy, szantasu, indoktrynacji.

Definicja wykluczenia spo³ecznego przyjêta w dokumencie powo³uj¹cym Zespó³ Zadaniowy ds. Reintegracji Spo³ecznej, który opracowa³ Narodow¹ Strategiê Integracji Spo³ecznej dla Polski mówi, is: wykluczenie spo³eczne to brak lub ograniczenie mosliwoœci uczestnictwa, wp³ywania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny byæ dostêpne dla wszystkich, a w szczególnoœci dla osób ubogich[66]. Definicja wykluczenia spo³ecznego wypracowana w ramach prac Grupy Drugiej Zespo³u Zadaniowego ds. Reintegracji Spo³ecznej. Wykluczenie spo³eczne to sytuacja uniemosliwiaj¹ca lub znacznie utrudniaj¹ca jednostce lub grupie, zgodnie z prawem pe³nienie ról spo³ecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury spo³ecznej, gromadzenie zasobów
i zdobywanie dochodów w godny sposób. Zgodne z prawem spo³eczne funkcjonowanie, korzystanie z zasobów publicznych i zabezpieczanie w³asnej egzystencji w godny sposób, co w wyniku sytuacji wykluczaj¹cej jest uniemosliwione lub znacznie utrudnione. Pe³nienie ról spo³ecznych (m.in. rodzinnych, zawodowych, obywatelskich, towarzyskich) i godne zabezpieczenie egzystencji (zdobywanie dochodów i gromadzenie zasobów) s¹ ze sob¹ œciœle powi¹zane .

Analiza prowadzona w kategoriach podmiotowych, (kogo dotyczy wykluczenie spo³eczne), zwraca uwagê na potrzebê ujêcia problemu w dwóch wymiarach: po pierwsze grup podatnych (wrasliwych) na wykluczenie spo³eczne, po drugie grup realnie zagrosonych wykluczeniem spo³ecznym w konkretnym okresie i miejscu[68]. Wymienione ponisej grupy osób podatnych i zagrosonych wykluczeniem spo³ecznym, wyodrêbnione zosta³y ze wzglêdu na jedno dominuj¹ce kryterium. W rzeczywistoœci, niejednokrotnie mamy do czynienia
z wystêpowaniem kilku cech np. osoby bezdomne s¹ czêsto uzalesnione, choruj¹ psychicznie i maj¹ inne problemy zdrowotne. Z tego powodu w podejœciu niektórych krajów do identyfikacji grup zagrosonych wykluczeniem spo³ecznym stosuje siê miary agregatowe np. indeksy (indeksy deprywacji w Wielkiej Brytanii- indeks obejmuje albo domenê albo demograficzna grupê ludnoœci i przy nadaniu wag miarom jednostkowym daje systematyczny obraz deprywacji w danej dziedzinie, czy w danej grupie populacyjnej). Dziêki zastosowaniu takiego podejœcia mosliwe bêdzie uzyskanie informacji o tym, w jakiej czêœci badanej populacji wystêpuje kilka cech wykluczenia spo³ecznego .

Grupy podatne na wykluczenie spo³eczne to: dzieci i m³odzies ze œrodowisk zaniedbanych, dzieci wychowuj¹ce siê poza rodzin¹, kobiety samotnie wychowuj¹ce dzieci, kobiety pozostaj¹ce poza rynkiem pracy, ofiary patologii sycia rodzinnego, osoby o niskich kwalifikacjach, osoby bezrobotne, syj¹cy w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych, niepe³nosprawni i chronicznie chorzy, osoby choruj¹ce psychicznie, starsze osoby samotne, opuszczaj¹cy zak³ady karne, imigranci, osoby nales¹ce do romskiej mniejszoœci etnicznej[70].

Grupy powasnie zagrosone wykluczeniem spo³ecznym w Polsce: dzieci i m³odzies wypadaj¹ca z systemu szkolnego, osoby d³ugookresowo bezrobotne, opuszczaj¹cy wiezienia, niektóre kategorie ludnoœci wiejskiej: pracownicy by³ych Pañstwowych Gospodarstw Rolnych, osoby zagrosone eksmisj¹ z zamieszkiwanych lokali, imigranci zarobkowi wchodz¹cy do szarej strefy zatrudnienia, osoby uzalesnione od alkoholu i narkotyków, bezdomni, imigranci utrzymuj¹cy siê z pracy nielegalnej, osoby nales¹ce do romskiej mniejszoœci etnicznej[71].

1.6 „Gród Kingi”

„Gród Kingi” to Gmina Stary S¹cz po³osona w Polsce po³udniowej w samym centrum Kotliny S¹deckiej. W wyniku przeprowadzonej reformy samorz¹dowej od stycznia 1999 roku Gmina Stary S¹cz nalesy do nowego, samorz¹dowego województwa ma³opolskiego z siedzib¹ w Krakowie, zaœ stolica dotychczasowego województwa - miasto Nowy S¹cz sta³o siê siedzib¹ powiatu nowos¹deckiego. Gmina graniczy od zachodu z malowniczo po³osonymi gminami £¹cko i Podegrodzie, od pó³nocnego-zachodu z gmin¹ Nowy S¹cz, od po³udnia z gmin¹ Rytro i od wschodu – gmin¹ Nawojowa. Gmina zajmuje powierzchniê 102,41 km²
i sk³ada siê z miasta Stary S¹cz oraz 14 so³ectw. Liczba mieszkañców 22.818 osób. Gmina sk³ada siê z miasta Stary S¹cz i wsi Mostki, Go³kowice Górne i Dolne, Gaboñ, Skrudzina, Moszczenica Nisna i Wysna, Barcice Dolne i Górne, £azy Biegonickie, Myœlec, Popowice i Wola Krogulecka, Przysietnica[72]. Stary S¹cz lesy w miêdzyrzeczu utworzonym przez dwie górskie rzeki – Poprad i Dunajec. Urodzajn¹ dolinê otaczaj¹ wzgórza wznosz¹ce siê na wysokoœci 150 metrów nad poziom doliny. Na horyzoncie kotlinê ograniczaj¹ stoki Beskidu, tworz¹c malownicz¹ perspektywê. Jest to Beskid S¹decki, rozdzielony na dwa pasma – Jaworzyny i Radziejowej, przez które wiedzie g³ówny szlak wêdrówek górskich . Przesz³oœæ Starego S¹cza siêga czasów zamierzch³ych, pierwszego okresu naszej pañstwowoœci. Niektórzy powstanie S¹cza przepisuj¹ jeszcze czasom Boles³awa Chrobrego. Pierwsz¹ historyczn¹ dat¹, z któr¹ wi¹se siê powstanie „grodu” jest rok 1257. Wtedy to ksi¹sê krakowsko - sandomierski Boles³aw Wstydliwy zapisa³ swojej sonie Kindze, za posag wniesiony przez ni¹ do Polski, Ziemiê S¹deck¹ z centralnym miejscem, jakim by³ S¹cz. Tu w³aœnie w 1280 r. Kinga lokuje dwa klasztory: o regule franciszkañskiej - mêski i o regule œw. Klary – señski- „Klaryski” . Od tego momentu Stary S¹cz staje siê wasnym oœrodkiem na szlaku handlowym wiod¹cym na Wêgry. W 1279 r. Kinga zrzeka siê œwieckiej w³adzy ksi¹sêcej i przenosi siê do S¹cza, do 'swojego' klasztoru Klarysek. Tu zastaj¹ kolejne najazdy Tatarów w 1287/88 r. i w konsekwencji wtedy wraz z ca³ym zgromadzeniem musi uciekaæ z S¹cza. Schronienie znajduje w zameczku pieniñskim. Czczona, nie tylko przez mniszki, ale i ca³y lud, Kinga po powrocie do Starego S¹cza umiera w staros¹deckim klasztorze w 1292r. Po jej œmierci Klaryski zaczê³y zabiegaæ o wyniesienie swej fundatorki na o³tarze. Proces toczy³ siê prawie przez 300 lat. W 1683r. król Jan III Sobieski po stoczonej bitwie pod Wiedniem w drodze powrotnej do Warszawy postanowi³ pok³oniæ siê szcz¹tkom ksiêsnej Kingi. Popar³ tes starania o beatyfikacjê i w 1690 r. papies Aleksander VIII og³osi³ Kingê b³ogos³awion¹. Miasto wielokrotnie nawiedza³y posary. Najwiêkszy mia³ miejsce w 1795 r., kiedy spaleniu uleg³o niemal ca³e miasto wraz z ratuszem. Z posogi ocala³ jedynie dom mieszczañski z XVII w. wymurowany z kamienia, zwany 'Domem na Do³kach'. Ponowny rozwój miasta nast¹pi³ dopiero po II wojnie œwiatowej, kiedy rozbudowano je wznosz¹c kolejne osiedla mieszkaniowe: '1000-Lecia', 'Pó³noc' i 'Osiedle S³oneczne' .

Na terenie Starego S¹cza zachowa³y siê liczne zespo³y i obiekty zabytkowe. Walory urbanistyczne miasta oraz koniecznoœæ zachowania piêknej skarpy wschodniej z klasztorem SS Klarysek sta³y siê podstaw¹ uznania Starego S¹cza za rezerwat urbanistyczny i objêcie jego zabudowy ochron¹ konserwatorsk¹. Dzisiaj Stary S¹cz jest cz³onkiem kapitu³y Najstarszych Miast w Polsce, wpisany zosta³ równies do Programu Rz¹dowego IV MKiS Ratowania Miast Historycznych. Na uwagê zas³uguj¹ tu nie tylko klasztor klarysek i koœció³ parafialny pod wezwaniem œw. Elsbiety, dominuj¹ce w panoramie Starego S¹cza, lecz setki domów mieszkalnych wype³niaj¹cych zabytkowe uk³ady urbanistyczne œredniowiecznego Starego S¹cza, póŸnoœredniowiecznych i nowosytnych przedmieœæ, pochodz¹cej z koñca XVIII wieku kolonii austriackiej[76]. Na trwale w dzieje Starego S¹cza wpisuje siê dzieñ 16 czerwca 1999 roku. W tym dniu do Starego S¹cza osobiœcie przybywa Ojciec Œwiêty Jan Pawe³ II i tu uroczyœcie kanonizuje fundatorkê klasztoru klarysek b³ogos³awion¹ Kingê .

Stary S¹cz mimo wiekowej historii jest miastem m³odziesy. Posiada dwie szko³y podstawowe, dwa licea ogólnokszta³c¹ce, technikum leœne, oraz trzy wielokierunkowe szko³y zawodowe. Taka dusa baza szklona skupi³a ogromn¹ iloœæ m³odziesy. Brak wiêkszych zak³adów pracy powoduje koniecznoœæ poszukiwania pracy przez mieszkañców w Nowym S¹czu i okolicy. Mieszkañcy, którzy nie wyjechali w poszukiwaniu pracy zajmuj¹ siê turystyk¹, rolnictwem i sadownictwem, ale równies handlem[78]. Corocznie w Starym S¹czu
w czerwcu lub lipcu odbywa siê S¹decki Festiwal Muzyki Dawnej .

Barcice Górne i Dolne, les¹ na po³udnie od Starego S¹cza. Pierwsza wzmianka
o Barcicach pochodzi jus z X III wieku. By³a to osada po³osona przy szlaku popradzkim na Wêgry. Podczas II wojny œwiatowej znajdowa³ siê tu punkt kontaktowy dla kurierów i osób przerzucanych przez góry na Wêgry. Zabytkiem Barcic jest koœció³ parafialny pod wezwaniem Wniebowziêcia Matki Boskiej zbudowany w 1901 roku. Wieœ zamieszkuje ponad 2,5 tys. mieszkañców. We wsi jest szko³a, wiejski dom kultury, stras posarn¹, urz¹d pocztowy i przystanek PKP. Go³kowice Górne i Dolne po³osone s¹ przy trasie Stary S¹cz Zakopane. S¹ pozosta³oœci¹ po osiedlu za³osonym w koñcu XVIII wieku przez cesarza Austrii Józefa II. Dziœ wieœ licz¹ca ponad 520 mieszkañców zamieszkuj¹ Polacy. Mieszkañcy zajmuj¹ siê rolnictwem i sadownictwem, we wsi istnieje ferma drobiu i zak³ad tartaczniczy. We wsi znajduje siê koœció³ szko³a, urz¹d pocztowy i stras posarna . Gaboñ to dusa wieœ po³osona na wzgórzach. Stoki s¹ ³agodne i dobrze nas³onecznione, dziêki czemu znajduj¹ siê tu liczne sady. We wsi znajduje siê koœció³ szko³a, stras posarna oraz cegielnia. Skrudzina s¹siaduje ze wsiami Go³kowice Górne, Gaboñ Moszczenica Wysna. Znajduje siê tu ciekawa architektonicznie szko³a. Wieœ jest malowniczo po³osona na wzgórzach, otoczona lasami .

Moszczenica Nisna i Wysna to dusa wieœ po³osona nad potokiem Mochnaczka. We wsi znajduje siê drewniany koœció³ z XVII pod wezwaniem œw. Miko³aja. Znajduje siê tu szko³a, stras posarna. Mieszkañcy utrzymuj¹ siê tu g³ównie z sadownictwa. Przysietnica - tu pod ochron¹ znajduje siê drzewostan bukowy licz¹cy oko³o stu lat. Mose siê tu takse spotkaæ urwiskami skalnymi, rozpadliny wychodnie skalne zwane „Wietrzne Dziury”. We wsi znajduje siê szko³a oraz nowy koœció³[82].